Nga Bedri Islami
Përse Sergei Eseninin e duam menjëherë? Përse Majakovskin e kemi të vështirë ta duam që në takimin e parë. E ndjejmë afër, por nuk e duam, ashtu si duhet një poet, do të thotë, dhembshurisht. Përse Eseninin e duam gjithmonë, në secilën moshë, edhe në rininë e parë, edhe më tej, kur jemi në vjeshtën e tretë? Përse Majakovski është më i madh nga emri, se sa nga afërsia.
Esenini është i çuditshëm, për të ke mall si për një mik të afërt, që, sa më shumë të mungon, aq më tepër e ke të dashur!
Majakovski, më parë se të ishte në bronz, në monumentet e njohura të tij, ai është i bronztë në jetë.
Dy nga poetët më të mëdhenj rusë, me poezi të mrekullueshme dhe me fat fundor të njëjtë në jetë: të vetëvrarë. Askush tjetër sa ata të dy nuk kanë qenë të ndryshëm nga njëri tjetrin, në gjithçka, pafundësisht të ndryshëm.
Kanë qenë të ndryshëm në perceptimin e botës: njëri revolucionar i furishëm dhe tjetri romantik pa djallëzi. I pari, Majakovski i dashuruar me revolucionin, tjetri nuk e kuptonte dot; i pari shkroi poemën më të njohur për Leninin, “Partia dhe Lenini, binjakë që historia, u dha pavdekësinë, ne themi Partia dhe nënkuptojmë Lenini, ne themi Lenini dhe nënkuptojmë Partinë”; i dyti, shkroi vetëm disa vargje për të, ku shprehte gjithë botën e tij, pezmin, dyshimin, “nuk e kuptoj si botën e tundi, por ja që e tundi”, Majakovski ishte i vrullshëm, rrëmujës dhe polemist i dorës së parë; Esenin, përkundrazi largohej nga rrëmuja dhe rrëmeti. Majakovski e donte vargun bombë e flamur; Esenini ishte melodioz, “Bukuroshe qe Tanjusha, shoqe s’kish në fshat të vet”. I pari, dishepull i revolucionit, mitingjeve, pankartave të mëdha, i dyti poeti i mejhaneve, ku ka drojën se mos i një dehur thikën po i ngul; Majakovski ka mbi vete revolucionin, proletarin e ardhur në pushtet, Esenini izbën e tij, ku rri nënokja dhe një strehë e madhe për Ana Snjeginën.
Edhe vargjet i kanë ndryshe: të Majakovskit duken se kërcasin, të Eseninit të lëmojnë; i pari ishte i errët si vetë arti i tij, i dyti ishte lëndinë e gjelbër, ku korijet flasin me gjuhën e mështeknave. Majakovski ishte mendimtar, Esenini ledhatues.
Majakovski ishte tregimtar i zjarrtë, i mrekullueshëm, Esenini ishte rrëfyes. Ka një dallim të madh mes tregimeve dhe polemikave të Majakovskit dhe rrëfimeve të Eseninit. Flokët e të parit janë krifa që tunden në erë, të të dytit janë dredhëza.
Edhe bukurinë e kanë të ndryshme. I pari shtatvigan, i furishëm, mashkullor i pafund, përfshirës, rrëmbyes, dashuronjës i krisur dhe i potershëm; i dyti është fllad, i butë, i veçantë, ngashërues, dashuron marrëzisht, poezitë e tij janë perla të një njeriu që e di se dashuria është virtyt, ndryshe nga Majakovski që e trajton herë pas here si detyrë dhe, kur e kupton se nuk është kjo ajo çfarë ka dashur, bie në theqafje.
Majakovski nuk mund të jetojë pa revolucionin, Esenini nuk jeton dot pa dashuri. Ka qenë e vështirë të duash të parin, ka qenë e pamundur të mos duash të dytin.
Lidhjet e Majakovskit me poezinë kanë qenë të ndërlikuara, ai ka kërkuar gjithnjë një rrugë të re dhe duke e kërkuar, ka përshkuar një rrugë të mundimshme. Lidhjet e Eseninit me poezinë kanë qenë të natyrshme, pasiononte, të brendshme.
Majakovskin mund ta përfytyrosh edhe komisar politik, Eseninin nuk e përfytyron dot kurrë. Majakovski mund të ishte me dëshirë në Kavalerinë e Kuqe; Esenini ndërkohë do të ishte në një tavernë fshati apo në shtëpitë ilegale ku lexohej poezi e mirë dhe ushqimi ishte si nga një botë tjetër. Trumbetat ishin për të parin, tryeza e miqve për të dytin.
Majakovskin e tërheqin britmat e revolucionit, Eseninin e trembin. Ndërsa i pari ngazëllehet, i dyti vuan. Revolucionit i pari i kushton vargje të kumbueshme, gjithë ritëm, deri në ritëm ushtarak; në poezinë e të dytit gjithçka është e luhatshme, iluzore, e butë, e dhimbshme , deri sa shkon drejt tragjikes.
Për të parin poezia është armë, për të dytin është skllavëri.
Majakovski është i gjithi “i tyre”. Zëri i të dytit është “i atyre të tjerëve”.
Të dy, edhe pa i parë fotografitë e tyre, është e lehtë t’i përfytyrosh.
Majakovski është trupmadh. Lëviz me hapa të shpejtë. Një njeri përherë në lëvizje. Shpatull e nofullgjerë. Sytë janë shkëndijues dhe flokët lëvizin ashtu si edhe ai vetë. Është ëndërrimtar, po aq sa është artist. I butë si një foshnje në njërin çast dhe shpërthyes në tjetrin. I gatshëm për debate pa fund. Zëri i buçet, i lindur për përplasje të mëdha dhe kërkues deri në fund. Poezitë e tij, edhe kur është në një dhomë të vogël, me pak miq pranë, apo qoftë edhe me një të vetëm, i lexon me zë të lartë, bubullues, sikur të ishte në një shesh të madh, para turmave të topitura.
Ai ishte gjeni, por edhe gjenitë janë të ndryshëm. Bredharak moskovit. I vrullshëm në Berlin, pas revolucionit të Tetorit bëhet dishepull i tij, kërkues i paepur në Paris, gjëmon në Moskë, përsëri në Paris; çdo gjë e tërheq në këtë botë të madhe, por asgjë nuk e mban. Do të shkruajë “do të doja të rroj e të vdes në Paris, po të mos ishte qyteti Moskë”. I ka thënë të gjitha. Bota ishte e vogël për të, Moska ishte e pafund. Miqtë e tij do të tregonin, se, edhe kur e varrosën, arkmorti ishte i ngushtë dhe i vogël. Jashtë kishte lënë lavdinë e tij, ishte e pafund.
Esenini ishte trupgjatë, por i hajthëm. Sy shkëndijues, të butë, si kadife. Ai ishte njeri i ngazëllyer. I gëzohej ditës që niste dhe mrekullohej nga gjëra të thjeshta, ama njerëzore. Ishte i lumtur, po aq sa edhe shpirt-hidhëruar. Ndoshta nga që dhuntia poetike e bëri të tillë, por edhe ngaqë e donin të gjithë. Ai e bëri poezinë magjike përmes detajeve të vogla, qoftë edhe për braktisjen e një qeni apo lotët e hënës. Ishte i pafuqishëm përballë jetës, por e donte marrëzisht. E ndjente thellë natyrën, ndoshta më shumë se çdo poet rus, dashurinë, muzikën, këngët e vjetra ruse, marrosej pas një nate hënore dhe nuk e ndjente fare rrjedhën e historisë. I zhurmshëm por larg grindjeve, i dashuruar nga të gjithë dhe dashuronjës. Ledhatues i përbindshëm, nga laku i të cilit nuk shpëton dot dhe i furishëm ndaj miqve që i donte. Ishte në të njëjtën kohë foshnjë dhe djalosh, pa u bërë kurrë burrë i rritur. I gëzuar, bukurosh. Poezitë e tij i lexonin dhe i donin të gjithë, që nga studentet e Petërburgut dhe deri te marinarët e Balltikut. Sytë e tij ishin të kthjellët dhe naivë.
Mes Majakovskit dhe Eseninit ka pasur çaste të pakta miqësie dhe çaste të shumta zemërimi. Ashtu si ndodh kur takohen rrymat e ngrohta dhe rrymat e akullta të oqeanit.
“Ai është poet për diçka, unë jam poet për diçka tjetër. Atij do t’i ngrenë monument, ndërsa unë do të vdes rrëzë gardhishtes, e, prapëseprapë, s’ma ka ënda të këmbehem me të”.
Shpeshherë Majakovski ishte i pakuptuar; disa e donin marrëzisht dhe ishin dishepujt e tij, të tjerë e tallnin. Ai ndeshej me ftohtësinë shpirtërore, me përplasjet pa fund dhe ndjekjen e pafund të kritikëve që synonin të rrëzonin mitin e tij. Miti i Majakovskit dhe gjenialiteti i tij u pranua gjerësisht pas vdekjes së tij. Kurse Eseninin e kanë kuptuar dhe e kanë dashur që kur ishte gjallë. Edhe ata që nuk e donin gjunjëzoheshin para tij. 25 vjeçar ai ishte i ngopur me lavdinë.
Majakovski ishte si një gotë rum skocez, i ruajtur në fuçi lisi. Esenini si një trëndafil i bardhë!
Majakovski do motivim për t’u lexuar, ndërsa Esenini të motivon kur e lexon.
Majakovski është më i përzgjedhur, ndërsa Esenini është më gjithëpërfshirës. Esenini ta heq dhe ta shton dhimbjen, të inkurajon dashurinë për kashtën e arave e barin e fushave dhe të bën të ndjesh aromën e tyre, dhe të mendosh e të lëndohesh për zemrën e nënës, të ngroh shpirtin me dashurinë dhe të përlot me dhimbjen që shpreh.
Ndërsa i pari krijoi imazhin e Rusisë sovjetike, i dyti solli imazhin e Rusisë poetike. Koha, tek i pari, ecën përmes rropullive, në të dytin janë vetëm tensionet tragjike të pasionit, dhembshurisë.
Moralizimet e të parit janë të huaja për dytin; i pari ka vendosur helmetën e luftës edhe në paqe; i dyti, edhe nëse është luftë ka vendosur beretën e të dashuruarit.
Bota e Majakovskit është e luftës, ajo e Eseninit të ngjan me morinë gazmore të fëmijëve në dritën e fillimit të jetës.
E kanë dashur marrëzisht njëri tjetrin, por edhe e shanin sa të mundnin shoqi – shoqin.
Sytë e Majakovskit dukeshin si zgavrat e një enigma të madhe luftëtari, në të kundërt, të Eseninit ishin të kthjellët dhe naivë. Kur njihej për të parën herë me dikë, paraqitej duke buzëqeshur: “Esenin, Sergej, Seriozha..” Si të donte të kishte tri përmasa në jetën e tij. Njerëzit linin kokën pas tij, ndërsa ai vdiste për pak lavdi. Ndërsa Majakovski e dine veten, që në gjallje, si njeriun e lavdishëm të revolucionit.
E megjithatë, të dy, jo shumë larg në kohë prej njëri tjetrit, e vranë veten. Të pakuptueshëm në vdekjen e tyre.
Majakovski vuante se nuk e kuptoi kurrë revolucioni. Ai ishte dishepull i tij. Edhe në mullirin e revoles së tij kishte vetëm një fishek: tek a çift! Dyshonte në gjithçka, por asnjëherë në revolucionin që e kishte pjesë të jetës. Në të kundërt, revolucioni dyshoi gjithnjë tek ai. Në fakt, revolucioni e mori në qafë poetin. Nëse në fillim ai nuk mund të ekzistonte pa revolucionin, në vitet e mëtejshme, befas, ai u bë i tepërt për këtë revolucion. Mes poezisë së tij dhe asaj që po ndodhte në Rusinë e vjetër qëndronte ndryshimi i madh, që ai, pikërisht në çastin kur e kuptoi, e kishte më të lehtë të largohej nga jeta. “Unë shpirtin duke e ndryshuar, bërtas ca gjëra jetike për revolucionin”, – shkroi ai, ama botën më shumë e shihte se sa e dëgjonte. Kur fliste me gratë, sidomos me të dashurën, cilado të kishte qenë ajo, zëri i ndryshonte: nuk ishte më i rreptë, i prerë dhe këmbëngulës. Bëhej i butë, përkëdhelës, nganjëherë dukej si një lypës në shkretëtirë dhe dukej i qetuar. Revolucioni që e kishte ndjellë kërkonte zërin e rreptë, të prerë, të vendosur, buçitës, jo mërmërimën gazmore dhe qetësinë që të fal dashuria. Njeriu poet, që kërkonte gjithnjë t’i hidhnin fall, u bë i kundërt me botën e tij, ndërkohë që dalëngadalë po e hidhnin jashtë asaj bote.
Njëri nga miqtë e tij të afërm, Ilia Erenburg do të kujtonte se, “Majakovski më mahniti: te ai strehohej si poezia ashtu dhe revolucioni”.
Ndërsa poezia vazhdoi të ishte pjesë e jetës së tij, revolucioni u bë i afërt për Majakovskin, e njëkohësisht pafundësisht i largët. Duke shkatërruar mitet, ai u kthye në mit, statuja e të cilit duhej shembur. Koha kur ai ishte djalë ëndërrimtar, me sy të ëmbël, mbaroi shumë shpejt. Kur poeti la pas këmishën shafran, të qeshurën e bujshme, rrëmujën që sillte pas vetes, leximin me zë të lartë të poemave të tij, kur sytë e tij të vullnetshëm u bënë të ftohtë dhe ai vetë po kthehej në largësi njerëzore, po kanonizohej, atëherë fundi do të ishte i natyrshëm. Mes dy botëve, ai nuk po i përkiste asnjërës. E brente mendimi se, dikur, në një kohë tjetër të krijimeve të tij, ai kishte shkruar më mirë. Një herë në Paris, poetesha Elsa Triole i kërkoi të lexonte disa nga vargjet e tij të vjetër. Nuk fjeti gjithë natën. Qëndronte në dritaren e hotelit të vjetër, krevati qëndronte i paprishur, shikonte rrugën dhe mendonte për vitet që kishin shkuar. Po humbiste besimin. Kishte shembur bukurinë e së shkuarës, por në të njëjtën kohë edhe vetveten. Gërmadhat e së bukurës së shkuar kishin zënë nën vete tragjedinë e ardhshme të tij.
Kur vrau veten u duk se e shkuara mori hakun e saj. Nuk ishte kështu. Atë e kishte vrarë e nesërmja, jo e djeshmja. Shkrimtarët proletarë rusë që sulmonin idhullin e vet të dikurshëm ishin tepër “liliputë” për të shembur monumentin e tij. Këtë mund ta bënte vetëm ai, vetë. Njeriu që dukej sikur ishte mbështjellë me zhgunin e hekurt, në të vërtetë kishte qenë ende si një fëmijë i përgjumur, që, kur vendosi të zgjohej, kuptoi se jeta i kishte mbyllur të gjitha dyert.
Dhe iku.
Esenini nuk u lodh të kuptonte revolucionin. Ishte krejt i ndryshëm me të. Nuk e ndjente barrën e historisë. Në të vërtetë, për të, nuk kishte fare histori. Poezia e tij ishte si zbulimi i jetës për herë të parë, ngazëlluese, që ndjellë besimin dhe dashurinë. Ai lartësoi atë që ishte më thelbësore: shpirtin e lirë të njeriut që beson në perëndinë e jetës, në të prekshmen, të kapshmen, jetësoren, që u këndon edhe detajeve të rëndomta, për të cilët revolucioni është largësi, pjesë e akullnajave, diçka që kishte lidhje me hekurin, krismat, pagjumësinë e ankthshme, poezinë që lehtësisht mund ta recitosh, por jo ta këndosh, ndërsa atij i këndonte edhe shpirti.
Thënia e Pol Eluarit se , “Poeti duhet të jetë foshnjë…”, ka gjetur te Esenini përfytyrimin më të saktë. Në shpirtin e tij kishte gjithnjë diçka miturake; më shumë se dimër i ashpër moskovit, ai ishte mëngjes pranveror, që nuk arriti kurrë të jetë vjeshtë e artë.
Kur ua lexonte miqve poezitë e tij ajo që të mahniste më shumë qëndronte në zërin e tij, në rrjedhën e qetë të vargjeve, fytyra i ndriste, ndjehej i lumtur, dhuntinë e madhe poetike e përfytyronte si dëshmi të dashurisë së perëndive në fatin e tij; kur ndaheshin prej tij njerëzit ishin të mbushur me tinguj dhe muzikë. Ngazëllehej si një fëmijë, krekosej si një trimosh fshati dhe dashuronte sikur të ishte dita e fundit.
Majakovski tha për të: “Çiraku arrakat me zë kumbonjës”.
Gorki: “Esenin do të thotë organ i lindur për poezi”.
Pasternaku: “Toka ruse nuk ka krijuar asgjë më origjinale, më natyrore, më të bukur dhe më të mirë se sa Sergej Esenin. Në jetën e vet, ai është sjellë si në përrallë. Edhe vargjet i ka shkuar si në përrallë, duke i plosur si letra dhe duke i shkruar me gjakun e zemrës së tij”.
Poezia e tij ishte e butë, njerëzore, e dhimbshme, e afërt, nuk ka as egërsi, as britma, as ftohtësi shpirtërore. Është vetë shpirti i palosur dhe makthi i shpirtit të poetit.
Poezia e Majakovskit ishte e dyzuar: në fillimet e saj ishte novatore, simbolike, poetët pasardhës i detyrohen shumë atij.
Të kundërt, por të përjetshëm. Secili në strehën e tij, ku, herë pas here, na bëjnë vend për t’i shijuar. Si një verë të vjetër, ruajtur në qilarët e kohës….
____
Botuar në rubrikën KULTURË të gazetës Dita