Nga Bedri Islami
Botuar në DITA
Asaj nate ishte 30 dhjetori i vitit 1973. 50 vite më parë. Bora kishte mbuluar gjithë hapësirën përreth dhe dukeshin vetëm majat e çetinave. Në fillimin e kodrës, buzë shtëpisë ku kishte lindur im atë, dëgjohej tupani i kovaçit Ramë.
Ishte tupanxhiu i vetëm i zonës. Ditën ishte kovaç. Poshtë, aty ku shtëpia rrethohej nga mollët dhe gështenjat ishte një grumbull i madh burrash dhe grash, veshur hijshëm dhe zjarret e ndezur në oborr të ndillnin erëmirën e dasmës. Fshati Dedaj-Shkrel, në afërsi të qytetit të Pukës më ngjallte gjithnjë ndjenjën e së mirës, të hijshmes dhe të enigmës. Martohej njëri nga djemtë e hallës sime. Ftohtë. Borë. Hejet e akullta po zgjateshin.
Era rendte mes pishave si në një baladë epike….
Rastësisht kam lindur në Shkodër. Mund të kisha lindur në Pukë, ku babai im ishte drejtuesi kryesor i rrethit, në Shkodër, ku e sollën me punë, në Lezhë, ku e dërguan më vonë, në Moskë, ku studioj apo në Elbasan, ku vdiq.
Kur vajta herën e parë në lagjen Dedaj-Shkrel , në afërsi të qytetit të Pukës, kambanat binin ende dhe tek dritaret e shtëpisë së vjetër, gjysmë të drunjtë, ku era e pishës të sillte magjinë e së panjohurës, dhe, në muzgun xhame thyer , më dukej se dëgjoja zërin e tim ati.
Aty kishte lindur ai në një ditë qershori të vitit 1925 dhe askush nuk e kishte ditur se cila do të isha rruga e jetës së tij.
Në atë shtëpi vajtëm më shumë kur ai nuk ishte më. Aty jetonte halla ime e mirë, kam shkruar disa herë për të, shamia e bardhë e së cilës i mbulonte flokët e zezë, por nuk ia hiqte dot mençurinë e syve.
Ishte shtëpia e parë e asaj lagje dhe e gjithë fshatit, që duke u shtrirë poshtë në luginë, përmes dushkajave, masivit të gështenjave dhe arave në ngjyrë kafe drejt së kuqes, me pjergullat e varura në lisa dhe qershitë bojlie, aso kohe, por edhe më pas, më dukej një mrekulli.
Në një vit të largët, Frang Bardhi, në një relacion dërguar papatit, do t shkruante se fshati ka 68 shtëpi, 34 nga të cilat janë të besimit islam dhe 34 të tjera të besimit të krishterë. Fshati, shkruante ai, i mbuluar nga gjelbërimi, bën një verë të mirë, aromë plot dhe gështenjat janë të shijshme si mjalti.
Nga fillesa e atij fshati, me arat e vendosura si një amfiteatër, gështenjat që pikonin në muzg, ftonjtë erëmirë dhe mollët e shumëllojshme, arrat që thyheshin me dorë nga lëkura e hollë dhe gati e tejdukshme, qershitë, të cilat i thante halla ime, thanat dhe pjergullat e rrushit , që ishte i qelibartë në lisnaja dhe i zi në tendat pranë shtëpisë…nisa të doja vendlindjen e tim ati dhe , si do që të ishte, prisja verën me padurimin e takimit të një mrekullie.
Kjo deri kur mbarova klasën e nëntë, më pas koha ishte e pamjaftueshme dhe gjethet e fundit të asaj vjeshte ikën nëpër erë si një lamtumirë. Të tjera shqetësime erdhën tek unë dhe ata ishin po aq të mrekullueshme, në mos më shumë se aq. Por, gjithsesi krahasimi nuk do të bëhej kurrë.
Pse e bëra gjithë këtë fillesë?
Sepse gjithçka që shihja, përjetoja, doja, ishin fillesa e asaj që do më bëhej rrugëtim jete: letërsia.
Afër shtëpisë së vjetër ishte një patalok, me dy qershi të mëdha, ku shtroja një batanije dhe lexoja gjithë ditën. Nganjëherë qershitë binin mbi faqet e librave.
Nën hijet e tyre, gjithë ditën, nuk bëja gjë tjetër, veçse lexoja. Një botë e dyfishtë…Dhe , si në jermin e së bukurës, nisa të shkruaja…
Puka nuk më hiqej nga mendja. Ishte si një e fshehtë që më hapej në disa javë të verës dhe më zhdukej gjatë dimrit. Merrte pak jetë kur halla ime e mirë vinte tek ne, por gjithçka ishte e largët.
Disa vite më parë, ngjarjen që desha të tregoj, ma kujtoj një mik i mirë që nuk është më , Poeti dhe arkitekti Arben Shehu.
Meqenëse kisha vendlindjen e tim ati në sy, bëra një poezi të gjatë për Pukën.
Na thirrën të lexonim poezitë në radio Shkodra, ku drejtor ishte një gjirokastrit i shkodranizuar, Alush Çeno. Tip i ftohtë, të dukej një njeri pa pasione, por kishte zemrën e bardhë. Ishim në mesin e klasës së tetë, koha kur fëmijëria fillon e mbetet pas, por edhe rinia të duket e largët.
Kur po lexoja poezinë e gjatë për Pukën, në një vend, pikërisht aty ku kisha shkruar se “jam pukjan”, unë ngrija zërin, se domosdo, nuk mund të lexohej me zë të ulët një emër i dashur për mua. Por, e ngrija aq fort, sa që bëhej zhurmë e madhe dhe nuk regjistrohej dot.
Dukej sikur era rendte mes pishave si një baladë epike.
Këtë varg e mbaj mend ende.
Më thoshin ta përsërisja, të lexoja më ngadalë dhe bindesha, por, sa vija tek ai varg, nuk më rrihej rehat dhe e ngrija zërin. Përsëri zhurmë, duhej nisur nga e para.
Para se të bëja provën e fundit, drejtori nursëz, si më ishte dukur mua, erdhi, më mori mënjanë dhe më tha:
“Pse bërtet? Kujton se është ndonjë nder i madh të jesh nga Puka?”
Unë mbeta. Ika nga shkallët. Ai kishte bërë sakrilegj! Më kishte sharë ëndrrën!
Shumë vite, edhe kur isha gazetar, nuk e di pse nuk e shihja dot qetësisht drejtorin që më kishte bërë të ulesha gjithë mllef nga shkallët, nga që nuk e dinte se sa i bukur ishte ai peizazh që hapej deri tek Mali i Munellës dhe ku, retë nuk ecnin nëpër qiell , si kudo tjetër, por në majat e pishave…
Tani dasma nuk ka më. Në lagjen e vjetër, ku dikur ishte grumbulli i madh i shtëpive të fisit Shkreli, tani ka më shumë shtëpi të braktisura, se sa njerëz. Kanë mbetur shumë pak. Të rinjtë janë shpërndarë në të gjithë botën. Një herë, shumë vite më parë, kur arrita në Islandë, dhe vura se se një nënpunës me ndiqte me vemendje, ndala dhe dhe prita se çfarë do të më thonte. Ai u afrua, qeshi pak dhe më tha në shqip : “ Mirë se erdhe dajë!”. Mbeta. Ishte dhëndrri i një mbese të fisit tonë të Shkrelit.
Të shpërndarë kudo. Të humbur dhe të ringritur kudo. Do të doja të kisha një urim për to, por asnjë adresar nuk mund të jetë i plotë.
Fshati i qershive bojlie, gështenjave të shijshme si mjalti, arrave dhe verës së aromëplot është i heshtur. Pas pak, me dhimbje, mendoj se do të jetë vetëm një toponim, ku dikur jetuan njerëz. Pylli do i zërë arat. Era do të fryjë mbi rrafshirat e humbura.
Por atë fshat, sidomos atë lagje, e dua çmendurisht. Kur, pas luftës së Kosovës, vajtëm me Lulëzim Jasharin, djalin e Adem Jasharit, për të parë hallën time, ai u ndal pikërisht aty ku unë ndalesha dikur e më tha se kisha pasur të drejtë që i kisha folur aq shumë: ishte një mrekulli e pa matë e shtrirë në dhjetëra kilometra, dhe të dukej sikur rruga ishte nëpër pyjet e pafund.
Kaq ishte!