Hysen Tabaku
Duke patur respekt maksimal për brezin antifashistëve tanë, që i dhanë nder Shqipërisë dhe kombit me luftën dhe sakrificat e tyre sublime, kam një simpati, nostalgji dhe interesim të veçantë, për atë brez idealistësh të papërsëritshëm. Patriotin dhe veteranin Hasan Xhelo, unë arrita ta njoh personalisht në kohën kur isha në moshën e adoleshencës.
Dëgjoja kur ai vinte tek ne dhe bisedonin me babanë tim Shashon, për periudhën e luftës, kur kishin qënë bashkë në Çetën e Jançës dhe përkohësisht edhe në Batalionin Vërçë –Sulovë, dhe pastaj në komandën e vendit në Tunjë të Sulovës, si edhe për pjesmarrjen e tij në organet e ndjekjes dhe të sigurimit. Ish-partizanët e dikurshëm kanë një ngjarshmëri e larmi vlerash që krijon atë sfond marramendës të historise sonë antifashiste të Luftës së Dytë Botrore…!
Ai ishte një burrë simpatik, stoik dhe optimist, i qetë, i ndershëm dhe tepër i kujdeshëm në mardhëniet me të tjerët., Me pamje e sjellje fisniku, dhe një buzëqeshje të lehtë, kuptohej me një here, që e kishte prejardhjen nga një familje e mirë. Portreti i një burri të thinjur dhe serioz, me një shenjë në fytyr (që tregonte se ishte plagosur në luftë), që të shihte drejt e në sy , që paraqist një zgjuarësi plot mirësi dhe dinjitet. Ai kishte parë dhe përjetuar shumë ngjarje, të gëzuara dhe të dhimbshme, kishte takuar plot njerëz me të mirat dhe të këqiat e tyre.
Më ka mbetur peng për të shkruar për këtë rast të veçant, që më kalojnë nëpër mend disa kujtime, mbi kontributin e vyer të familjes Xhelo,në historinë e vendit, e cila kulmoi veçanërisht gjatë luftës Nacionalçlirimtare dhe veprimtarisë të saj me ndikim në fshatin Nartë të Gramshit.
E konsideroj privilegj e kënaqësi , por edhe obligim dhe “detyrim- moral”, që të shkruaj për kontributin e pjestarëve të familjes së Ali Xhelos.
***
Mendoj se nuk është e lehtë të përshkruash kontributin e një familje apo jetën e çdo njeriu të zakonshëm, por është mision i pamundur të përmbledhesh në vetëm pak rreshta udhëtimin, përpjekjet, vuajtjet, zhgënjimet, modestinë dhe vlerat e një qytetari shëmbullor, një patrioti model, me integritet të spikatur siç janë familjarët e Ali Xhelos.
Djemtë e Ali Xhelos ruajten me nder tabanin e të parëve të vet dhe mbështetën luftën çlirimtare, duke shpalosur hapur ndjenjat e tyre atdhetare, teksa morën krahun e Lëvizjes Antifashiste.
Sali Ali Xhelo lindi më 1903, kurse Hasan Ali Xhelo, lindi më 03-08-1915 në fshatin Nartë të Gramshit, në një familje patriotike e atdhetare dhe përparimtare .Prindërit dhe të afërmit nga babai e nëna ishin njerëz të shquar, të besës , trima dhe atdhetar. Ata urrenin çdo dhunë dhe nuk pajtoheshin me padrejtësitë. Urrenin çdo pushtues të huaj që na shkelte vatanin. Në këtë djep traditash e virtyte të larta familjar e fisnor u përkundën dhe u rritën djemtë e Ali Xhelos.
Nëna e Saliut u nda nga jeta shumë shpejtë dhe e la Saliun të mitur. Atë e rriti babai dhe Sheza, njerka, gruaja e dytë e Aliut, e cila nuk e ndau, por e trajtoi njëlloj si fëmijet e saj .
Pushtimi fashist i vendit ton, më 7 prill 1939, si për këdo , u prit me urrejtje të madhe edhe nga Familja e Ali Xhelos. Vëllezerit Xhelo,Sali dhe Hasan, ditën të orjentohen pa mëdyshje në krahun e duhur të historise, qysh kur ishin të rinjë, së bashku me gjithë familjet dhe nënën e tyre Shezën.Ata u përfshinë energjikisht në Lëvizjen NAÇL,qysh në fillimet e saj dhe iu bashkuan armatë 70 mijëshe të partizanëve tanë legjendarë për të çliruar vendin nga pushtuesit nazifashistë dhe bashkëpunëtorët e tyre ballisto-zogistë.
Saliu u bë propagandist kundër pushtuesve dhe tradhtarëve të vendit. Ndërsa Hasani ishte puntor
krahu në rrugën automobilistike Gramsh-Bratilë,në bashkëpunim me shokë të tjerë në dhjetor
1940 organizuan një grevë për rritjen e rrogave dhe për 8 orë punë në ditë.
Fashistët Italian ndërhynë fuqishëm kundër tyre. Hasan Xhelon, e dënuan dhe e futën në burgë, ndërkohë shokët e tij u ngritën kundër italianëve e kërkonin lirimin e tij. Por italianët, Hasanin,e dërguan në burgun e Selanikut, për 12 muaj. Pas dymbdhjetë muajësh ai kthehet në vendlindje.
***
Kontaktet përfaqësuesve të Qarkorit të Partisë për Beratin dhe ardhja e Çetës së Mestan Ujanikut, gjatë vitit 1942, në zonën e Tomoricës dhe Sulovës së Gramshit, krijuan lidhje të forta me lëvizjen, një numër i konsiderueshëm veprimtarësh besnikë dhe të shquar të LANÇ-it .
Këto lidhje të krijuara qysh nga viti 1942 e në vazhdimësi, familja Xhelo si: Sheza, Saliu dhe Hasani, qëndruan besnikë si veprimtarë trima të LANÇ-it, edhe pse egërsia gjermano-balliste ishte shumë e madhe.Ata kurrë nuk e ndërprenë veprimtarinë e tyre në dobi të luftës pë çlirim.
Në vitin 1942, kur Hasan Xhelua po kthehej nga Gramshi, për në shtëpin e tij në Nartë, në vëndin e qujtur përroi i Çekrezit, shpëtoi nga përdhunimi i ushtarëve italianë një nuse e fisit Qeti nga fshati Strorë i rrethit Gramsh, e cila po kthehej me të kunatin nga prindërit e saj. Italianët, pasi kishin lidhur kunatin, i vërsulen nuses, por Hasani, me një të shtënë vret njërin prej tyre, kurse tjetri largohet me vrap në pyll.
Mbas disa muajsh, me anë të spiunëve e kapin dhe e burgosin në burgun e Beratit. Nga fundi i vitit 1942, një njësit i çetës së Jançës i përbërë nga Cene, Rreme dhe Yzeir Tabaku, të ndihmuar nga juristi beratas, i quajtur Safet Gjinokastra, mik i Tabakasve, si dhe tregëtari Kol Mbreshtani, me origjinë nga fshati Shemitër i Gramshit, të cilët me ane të futjes për takim të Rreme Tabakut, futen brënda ambienteve të burgt litar dhe organizuan arratisjen e Hasan Xhelos dhe Xhemal Tabakut. Ata, do të interrnoheshin së shpejti në Itali. Atë natë u morën masat dhe u organizua arratisja e Hasanit, Xhemalit dhe pas këtyre dualën edhe dy-tre antifashistëve të tjerë, por i fundit, një i dënuar nga Skrapari, mbeti i vrarë mbasi u diktua nga rojet italiane të burgut kur po zbriste me litar.
***
Mbas daljes nga burgu Hasan Xhelo lidhet me çetën e Skraparit të Mestan Ujanikut. Gjatë pranverës dhe verës të vitit 1943 ai bashkë me çetën e Jançës u bën pritë 5-6 herë forcave balliste të komanduara nga Abaz Ermenji, F. Gurrozezi dhe Lake Turku të cilët në bashkëpunim me forcat italiane ndërmerrnin veprime luftarake në Sulovëe –qaf-Dardhë-Tomorricë .
Urrejtja e vllezërve Sali dhe Hasan Xhelos ndaj pushtuesve e bashkëpuntorëve të tyre sa vinte e rritej. Ndërkohë populli i Nartë, Saliun, e zgjodhi antar të Këshillit nacionalçlirimtar të fshatit, me kryetar Ramo Dragotin. Kjo familje kontribuoi duke u përfshirë energjikisht në Lëvizjen Nacionalçlirimtare qysh në fillimet e saj. Ishte kjo arsyeja që komanda e balliste bënte presion, që kjo familje të hiqte dorë nga LANÇ dhe të bashkohej me ta, por ata, nuk u tundën asnjëherë nga vendimi i tyre, për të qënë në krahë të LANÇ për çlirimin e Atdheut.
Me formimin e batalionit Vërçë-Sulovë, më 18 gusht 1943, Hasani, inkuadrohet në të dhe caktohet komandant kompanie. Ai ishte i lidhur ngushtë me fshatarët, gëzonte respektin e tyre, ishte i dashur, trim dhe i papërkulur para çdo vështirësie. Ai punonte papushim për shtimin e radhëve partizane. Fjala e tij dëgjohej me vëmendje, të rrëmbente zemrën, ngrohte edhe gurin, i bënte njerëzit për vete dhe ishte i ashpër e i rreptë me armiqët e tradhëtarët e vendit.
Shtëpia e tij u bë çerdhe, bazë e sigurt strehimi, pushimi, pritje e përciellje, për shumë drejtues të LANÇ-it si: Mestan Ujanikun, Gjin Markun, Ramiz Aranitasin, Mehmet Shehun, Nexhip Vinçanin, Rito Markon,Petrit Hakani,Riza Kodhelin(të cilin e kishte kushuri të dytë nga nëna) e tje.Si dhe për të gjitha shtabet e forcave partizane të qarkut të Beratit, Korçës, Elbasanit,
si dhe të Brigadës së l-rë “S”, Br. lV të Br. VII dhe të Br V “Sulmuse”, që vepruan në këtë zonë. Kjo familje prahë,vuri në shërbim të lëvizjes gjithçka që kishte. Ndërsa nënë Sheza, ishte aktiviste e pa lodhur dhe u zgjodh Kryetare e Këshillit të Gruas Antifashiste NAÇL për fshatin Nartë..
Ajo siguronte ushqime, u dërgonte bukë, veshmbathje partizanëve kudo që ndodheshin, bënte edhe (lëvizen e postës sekrete) detyrën e korjerit, për forcat partizane. Ajo ishte me të vërtet një zonjë e madhe e shtresave të thjeshta popullore.Sheza vinte nga një familje fisnikësh e patriote, nga të fisit Ago, e bija e Kasëm Agos nga fshati Sotirë e Gramshit, e lidhur edhe kjo qysh në fillim me LANÇ-in.
Në operacionin e Dimrit, duke luftuar kundër forcave gjermane e balliste në fshatrat e Skraparit, Hasani plagoset në shpatull. Ndërkohë gjatë këtij operacioni, gjermano-ballistë, forcat balliste, të komanduara nga Xhaf Bali, kapi në befasi dhe arrestojnë dy vëllezrit, Sali e Hysni Xhelo dhe pastaj, ata plaçkitën dhe dogjën shtëpinë tyre. Hysni Xhelo, i cili ishte invalid (çalonte shumë) e larguan deri 500 metra, e rrahin dhe e lënë pa ndienja në rrugë, kurse Sali Xhelon e marrin me vete për ta pushkatuar në Tomorricë. Gjatë rrugës atë e qëllonin, e torturonin.
Xhaf Bali, ky ballist katil, i thoshte me cinizëm: “Ku e do plumbin o Sali Xhelo, para apo mbrapa? Ai shfytëzoi një moment shpërqëndrimi të tyre dhe në moment u hodh në një rrepirë e u fut në pyll. Ata e qëlluan dhe mundën vetem ta plagosin. Pas disa orësh Saliun e gjen kunati i tij, Ramo Dragoti dhe e çon në shtëpi e vetë, ku interesohet dhe për mjekimin e tij. Por, pas disa kohësh, Saliu vdes nga plagët e pa shërueshme të shkaktuara nga dyfeku i Xhaf Balit.
Ai është shpallur dëshmor i Atdheut dhe trupi i tij prehet në vorrezat e dëshmorëve të Gramshit.
Ndërsa pjesa tjetër e familjes Xhelo,shkoi e u strehua tek miqët e vet në fshatin Dardhë, në familjen Koci.Ndërkohë,fshatarët e fshatit Nartë,e ndihmojnë menjëherë,dhe i ndërtuar shtëpinë.
Në fillim të pranverës së vitit 1944, Hasani ngarkohet me detyrën e Komandantit të vëndit në Sulovën e Sipërme, me qëndër në ish komunën Tunjë.
Në operacionin e Qershorit forcat gjermano-balliste, djegin përsëri shtëpinë e Hasan Xhelos. (Pas çlirimit, pushteti popullor i ndërtoi shtëpinë falas).
Kurse Hasani gjatë operacionit armik të Qershorit në qafën e Kashtës, plagoset në kokë (fytyrë) nga një copë predhe murtaje, gjatë sulmit gjerman. Nuk ka aksion , pritë apo aktivitet tjetër të çetës apo batalionit, ku të mos ketë marrë pjesë e dhënë kontributin e tij.
Ai qëndronte gjithmonë në vijë të pare të sulmit. Ai ishte i veçant, i mprehtë nga mendja dhe i shkathtë nga dora.
Mbas çlirimit të vëndit Hasani inkuadrohet me forcat e ndiekjes me gradën e togerit. Në vitin 1951, gjatë ndjekjes së bandës së Halil Hoxhës, Hasan Xhelo plagoset keqas në kofshë.
Ka ndodhr në Proboshtin të fshatit Jançë të Gramshit, aty ku ngeli i vrarë dhe komandanti i postës Tunjë, aspiranti nga Mallakastra.
Hasan Xhelo ishte një trim i rrallë dhe patriot i flakët. Ishte burrëror, nuk e njihte frikën dhe aq më pak, nuk dinte të kthehej mbrapsht. Atë nuk e mposhti as burgu fashist, as zjarri dhe as tre plagët e marra,dy gjatë luftës,një e mori gjatë asgjesimit të bandave të diversantëve.Madje
përballoi po me kaq burrëri edhe vrasjen e vëllait nga ballistët.
Aty nga viti 1956 lirohet nga organet e punëve të brendshme dhe më pas në vitin 1959 shkon
familjarisht në fermën e Thumanës në Krujë. Ka qënë viti 1961 kur Hasan Xhelua u nda nga jeta.
E shkurtë,e thjeshtë e plotë sakrifica qe jeta e Hasanit, por ai, hyri në histori si atdhetar dhe
partizan i LANÇ-it. Madhështinë e njeriut nuk e bëjnë postet e larta që arrin në jetë, por
virtytet, karakteri i tij, ideali atdhetar, të cilave u përkushtohesh. Ai kërkoi sakrificën. Kjo sakrificë, pavarësisht vlerësimeve me ulje e ngritje, do të mbetet ndër breza sakrifica më e madhe, sepse ajo kish si produkt lirinë e vendit tonë. Ai do tё kujtohet nё breza si njeri qё ka lёnё emёr tё mirё, sepse rron kontributi e veprimtaria e tij.
Presidjumi i Kuvendit Popullorë i kohës, Hasan Xhelon, e ka dekoruar me urdhëra e medalje të ndryshme. Por është për të ardhur keq që,kjo figure e ndritur është lënë në harresë e pas dore nga rrethi. Deri tani nuk ka shkruar njeri dhe nuk i është dhënë asnjë titull, nga pushteti vendor i Gramshit.
***
Kjo familje ka dhanë gjithçka, edhe jetën,gjënë më të shtrenjtë në LANÇ,kundër okupatorëve nazifashist dhe bashkëpunëtorëve të tyre.
Prandaj, është në nderin pushteti vendor,që këtë patriot e luftëtar të pa epur, ta vlerësoj, nderoj dhe ta përjetësoj, duke i dhënë një titull nderi.
Është detyrë morale dhe atdhetare për çdo njeri të zbuloj dhe të shkruaj për ato kontribute e vlera që ka çdo person,ose familje, se kështu pasqyrohet i plotë kontributi i popullit shqiptar në çdo epok apo kohë.
Veteranë, historianë dhe intelektualë e Gramshit duhet të shkruajnë, të publikojnë vlerat patriotike dhe kontributet që ka dhënë populli dhe patriotët e Gramshit në luftën për pavarësi e çlirim kombetar. Eshtë ky popull që ka lënë gjurmë të ndritura në historinë kombëtare, që ka bërë histori si mbarë populli shqiptar, duke e shkruar atë me gjak, me sakrifica, duke e mbrojtur me tytën e pushkës.
Zotit Hysen Tabaku, dua ti them se me kete shkrim – me faktin se shkrimi eshte botuar ne gazete dhe portale elektronike – mjafton per ta bere te pavdekshem sjelljen patriotike te Familjes XHELO. Shkrimi ne gazete mbetet fakt ne jete te jeteve. E shikojne, lexojne, qemtojne, studiojne, vecojne, pergjithesojne, theksojne, ripublikojne etj., etj., Kurse “Dekorata”, nga kushdo president apo tjeter rob qofte ai, ka vetem nje shans te sigurt: te qendroje ne sirtar dhe here pas here te perkedhelet nga ndonje nipce. Dhe kaq, vetem kaq.
Pastaj Zoti Hysen, ju e dini, sikurse e di tere Shqiperia se Dekoratat blihen, madje jo lire. Dekoratat nuk meritohen. Meritat patriotike jane tipare, dhunti, vlera te krimineleve, vrasesve, tradhetareve, dhe kurvareve politik, ekonomik, social, kulturor, mjedisor, ushtarak, te gjithe keta – shtetror.
Te lumte pena zotni Hysen Tabaku.
Shkruani shoke shkruani
Per ne var asgje mos ruani
I vdekuri nuk flet
E jo me te lexoje, e te mesoje
Se si Shqiperine ta doje.
Sa te jemi gjalle
Mos e kurseni ate palle
Shkruani, kudo shkruani
Te drejta, e te verteta.