Nuk e njoh ngjyrën vjollcë. Ndonjëherë ia kam përshkruar vetes. “E nxehtë dhe intensive, thonë. Kush e di si është”. Nicolò Morales Buono është dyzet e nëntë vjeç, jeton në Caltagirone, ku ka lindur dhe punon si artist. Ai krijon skulptura, të cilat më pas i pikturon me nuancat më të ndryshme. E verdhë intensive, e kuqe e zjarrtë, jeshile e ndezur, vjollcë e ndezur. Por Nicolò nuk ka parë kurrë një vjollcë. Ai e sheh të kuqen si kafe dhe lejlaja në sytë e tij korrespondon me rozën tonë të zbehtë. Nicolò Morales Buono është një artist i verbër për ngjyrat dhe kjo nuk është historia e zakonshme e “shëlbimit moral”, ku defekti në pamje bëhet një mundësi.
Edhe nëse sot Morales është një skulptor i afirmuar, mjeshtër i traditës qeramike të Caltagirone, protagonist i ekspozitave të rëndësishme, sërish sot ai për veten e tij thotë: “Është e vështirë të pranosh të mos dish të njohësh ngjyrat. Unë kam arritur ta bëj atë vetëm në moshën dyzet e katërvjeçare”. Le të fillojmë nga fillimi.
Historia e tij
Caltagirone, qyteti metropolitan i Katanias, vitet shtatëdhjetë. Nicolò është një fëmijë i vetëm. Babai është fermer dhe ka një stendë frutash, nëna ka humbur mundësinë për të pasur fëmijë të tjerë dhe shpesh shtrohet në spital, është në gjendje të keqe shëndetësore. Fëmija shkon në kopsht dhe, “kur më thanë” merr lapsin e kuq “kapa atë kafe. Në ditët më me fat më tallnin, në ditët e këqija i thoshin babait se jam dembel”.
Qyteti është i vogël, verbëria e ngjyrave nuk njihej as në Siçilinë e thellë të atyre viteve. Dhe kështu babai i Nikolos vendos ta fusë të punojë në dyqan. “Por unë nuk dija të dalloja një domate të kuqe nga një jeshile, – vazhdon Morales, – dhe babai më rrahu duke më akuzuar se isha i hutuar. Ose, përsëri, dembel. Më pas mësova të ndjej domatet, duke i identifikuar ato të pjekura sipas konsistencës. Por në këtë mënyrë i “mavijoja”, sipas babait tim, gjithnjë e më shumë i bindur se nuk isha i mirë për asgjë”.
Nicolò dëshiron të bëhet artist, në moshën pesëvjeçare ai fillon të kompozojë skulptura duke derdhur një material të butë për vulat që gjen në shtëpi. “Artisti. Një gjë absurde në sytë e babait. Për të kishte vetëm dy rrugë: avokati ose punëtori. Artisti ishte një gjë si në film. Nëna ime e kuptoi.
Nuk bënte dot shumë, por vura re se po linte mënjanë materiale të mira për formësim, me justifikimin e lojës. Unë iu afrova skulpturës sepse ishte pikturë njëngjyrëshe, nuk kishte rrezik të gaboja.
Unë isha shumë i zoti edhe në vizatim, por piktura më trembi, i qëndrova larg”. Gjyshërit vdesin, shtëpia e tyre lirohet. “U vendosa atje dhe e bëra studion time të vogël. Babai më ndërpreu rrymën. Pastaj skalita ditën pranë dritares dhe në mbrëmje, edhe në dimër, në dritën e llambës së rrugës”.
Nicolò nuk dorëzohet, ai vazhdon të skulpturojë por nuk ka para për kurset e Akademisë. I vjen një ide: “Regjistrohem në ushtri. Për disa vite, ishte vetëm koha për të mbledhur shumën e nevojshme për të studiuar”. Morales “ana ushtarake”, siç thoshin ata. Por edhe aty lind nevoja për të njohur shenjat me ngjyra, ngjyrat e veshjeve. “Ishte një periudhë surreale, sepse në fillim ata qeshën me mua, por më pas e kuptuan se kisha një talent të veçantë për të kombinuar ngjyrat me imagjinatën.
Një herë më kërkuan të rilyej një dhomë, ishte blu e zbehtë. Domethënë, e kuptoni, një blu e zbehtë në kazermë? Një herë tjetër thashë se ishte mirë të kishe tuta të kuqe për t’u ushtruar. Sa keq që kostumi ishte një ngjyrë e bukur jeshile”. Vështirësi, më shumë poshtërime, por diçka rritet në zemrën e Nikolos. Diçka që duket si vetëbesim. “Disa shokë më çuan në pazar për të zgjedhur dhurata për të dashurat. Ata thanë se kisha një fantazi, jo se isha i sëmurë apo dembel. Kështu fillova të mendoj për punën time si qeramist me një optimizëm më të madh”. Por mbeti një pengesë: marrja e patentës së shoferit.
Mjeku ushtarak
“Për të më bërë të mësoj të njihja shenjat, ata përdorën makina lodrash jeshile dhe të kuqe. Mund ta imagjinoni se çfarë po bëja. Por kartat e kuizit kishin të gjitha të njëjtat ngjyra, kjo më shpëtoi”. Problemi është se Nicolò nuk donte të pranonte se ishte i verbër, edhe kur, në moshën tetëmbëdhjetë vjeç, mjeku ushtarak e diagnostikoi për herë të parë. “Edhe sot është e vështirë për mua: shumë kujtime, shumë makthe, shumë vështirësi”.
Megjithatë, sot Morales është një mjeshtër i njohur i qeramikës: ai mori pjesë në Bienalen e Venecias. Korrikun e kaluar, për të cituar një eksperiencë të kohëve të fundit, ai ishte ndër të ftuarit e “Aeolian 22 Human excellence – Art, Letërsia dhe Shoqëria”, në Lipari. Por mbi të gjitha së shpejti do të thirret të bëjë një gjë shumë të bukur. “Presidenti i Republikës më ka përfshirë në grupin e artistëve, veprat e të cilëve do të rinovojnë koleksionin Quirinale. Dhe doja të merrja pjesë duke bërë një flamur italian”. Domethënë një simbol politik dhe institucional, ku ngjyrat janë themelore. “Por shtova pesëdhjetë lloje të kuqe dhe jeshile, sepse sot e kuptova që nuk është fjala për të mos parë të kuqen, por për të njohur më shumë lloje të kuqesh”.
Në personalitetin kompleks të Morales (“Nuk jam kurrë i kënaqur, nuk më pëlqejnë gjërat e lehta dhe gjërat e vështira më bëjnë të vuaj”) ka një keqardhje: nuk mund të shoh ngjyrat e piktorit më të dashur, William Turner. “Shkova në Londër për ta parë nga afër dhe solla me vete disa syze të veçanta dhe shumë të shtrenjta për të verbrit. Por unë nuk i kam parë ngjyrat e Turner-it, kam parë vetëm një version me shkëlqim dhe të ngopur të ngjyrave të zbehta që shoh zakonisht. Sepse unë shoh një botë të trishtuar, të bërë me gri, rozë të zbehtë, kafe të çelur”. Por qeramika e tij ka ngjyra të ndritshme dhe të gjalla. “E di, kështu më thonë. Por unë nuk mund t’i shoh ato. Punimet e mia më tregojnë për to”. / Il Corriere della Sera