Nazmi Seitaj
Atë ditë ditë që u takova për herë të parë me Shpendi Topallajin dhe ai më dhuroi disa nga librat e tij voluminozë me romane dhe atikuj kritikë, më këshilloi që të lexoja, së pari, njërin prej tyre, fare të vetmin e të vogël e që nuk të binte në sy, me titullin që të godiste, “KURVA” e që ai, shkrimtari krijues i saj, dukej se ndjehej i tronditur nga fati tragjik i një vajze me shpirt të dlirë, por të goditur nga fshikullimat e egra të kohës.
Sapo e hap dhe e lexon, sheh se heroina e kësaj novele, vajza e bukur, Selena, është një virgjëreshë e vërtetë në shpirt e në trup, por që bie ndesh me përbindëshat e paskrupullt të asaj kohe kurvë që është duke përjetuar. Goditjen e parë Selena e pësoi nga shkaku i biografisë së keqe që ajo kishte në gjirin e asaj familjeje, ku kishte lindur dhe jetonte. Biografia e saj e keqe ishte një absurditet i vërtetë. Në atë kohë të monizmit ajo ishte duke vuajtur për shkak se gjyshi i saj në të ri kishte studiuar në një akademi ushtarake të Italisë dhe, ndonëse ai kishte qenë antifashist dhe një patriot i vërtetë që e pati dashur dhe mbrojtur vendin e vet përherë, quhej nga partia në pushtet si armik i rrezikshëm i këtij trualli të mallkuar… Me këtë etiketë të zezë jeta e së bardhës dhe e së ndriturës Selena do të mbetej ngaherë në të errtën e të ftohtën e natës së kallkantë të atij regjimi tiranik.
Njohja e saj në atë kohë me Arjanin, me një student të juridikut, të birin e një njeriu me post dhe me biografi të bardhë, teksa ajo ishte një punëtore në fermentimin e duhanit, ku sapo kishte mbaruar gjimnazin, për atë kohë ishte një ngërç i pakapërcyeshëm. Me atë helm duhani e me atë helm biografie që kishte trupi dhe shpirti i saj vetëm sëmundje do të merrte nga dita në ditë. Dhe ndonëse ajo vajzë e brishtë ishte me kulturë, ngaqë lexonte libra nga biblioteka e madhe e gjyshit dhe që, veç kësaj, edukohej çdo ditë nga shembujt konkretë prej sjelljeve të gjyshit gjithë fisnikëri, ajo do të mbetej e papërfillur nga të rinjtë nga ajo e keqe e biografisë së saj. Selena në atë moshë të re tërë zjarr e vrull iu nënështrua pasioneve të Arjanit, duke besuar tek ai e duke mos i menduar së thelli pasojat që mund të vinin prapa, ra viktimë e tij. Dhe ndonëse Selena në atë kohë do t’i kishte lexuar patjetër Rubairat e Omar Khajamit, nuk do t’i kenë vajtur ndër mend katër vargjet e famshme këshilluese të tij, që do ta kishin ruajtur nga ajo grackë e madhe, ku ra e nuk mundi të ngrihej më:
Dinaku Fat po buzëqesh, kij mendjen!
Se befas me kamxhik ta ngjesh, kij mendjen!
Helm si sheqer të këllet në gojë shpesh,
Mos e gëlltit, të vret rrebesh, kij mendjen!
Arjani me biografi të bardhë, por me shpirtin e tij të zi e këshilloi Selenën, që të dështonte fëmijën e tyre që ajo kishte në barkun e saj, se ai nuk mund të martohej me të. Lufta e klasave, ajo kurvë shtrigë, nuk e lejonte të martoheshin e të bënin një jetë të lumtur së bashku. Ndërsa Selena me shpirt të bardhë e të madh si deti nuk e pranoi kërkesën e tij prej krimineli. Ajo, dhe pse e përçudnuar dhe e hedhur tej nga cekëtina e paragjykimeve të asaj shoqërie mykurinë, nuk u gjunjëzua, por me kokën lart e lindi fëmijën e saj ilegal, një djalë që ia mbushi shpirtin me ndjesi të trëndafilta për ta jetuar deri në fund jetën, që u ishte falur pej natyre.
Selena, kjo punëtore duhani, do të mbetej në mes të katër rrugëve, sikur të mos kishte një nënë aq të mirë e një gjysh aq fisnik që e pranuan dhe e mbajtën afër me atë që i kishte ndodhur (babai i saj po bënte kohë që ishte ndarë nga jeta) . Kudo e ngado Selenës, kur kalonte nëpër rrugët e qytetit, i thërrisnin “Kurvë”, por ajo me gjithë tërsëllimën që ndjente brenda shpirtit të saj, e mbante veten, duke menduar se kurva e vërtetë nuk ishte vetëm se mykurina e shoqërisë së kohës, që vriste engjëjt e pafajshëm të shpirtdlirësisë njerëzore. Edhe pse ai sistem i egër e i tmershëm monist i luftës së klasave ishte duke u shembur e shkërmoqur e dielli i lirisë zuri të shndrinte, ashtu si edhe për të tjerët, edhe për Selenën me djalin e saj të vogël, Gentin, tani u duhej të përballonin jetën me tërë atë varfëri e vështirësi ekonomike që kishin përpara.
“Mirëpo erdhën ca ngjarje që Selena nuk i priste fare, – shkruan autori Topollaj në novelën e tij. – Revoltat popullore po zienin ngado. Njerëzve u kishte ardhur në majë të hundës me varfërinë, gënjeshtrat dhe një mijë e një kufizimet i atij sistemi, i cili, si kudo, dhe këtu ishte në grahmat e fundit. Dhe sa panë se ai e kishte humbur si pa kuptuar autoritetin, u sulën drejt portit dhe, o burra, nga sytë këmbët! Iknin bashkërisht me se të mundnin: burra, gra, fëmijë, madje edhe pleq. Turmat nuk kishin të mbaruar. Edhe nxënësit e shkollaave, pa njoftuar fare në familje, u gjendën sipër anijeve. E vërteta qe se mizëria e njerëzve ngjiste me kosheret e bletëve që gumëzhinin. Kur i pa këto Selena, vrapoi në shtëpi dhe i tha së ëmës:
– Do të marr djalin dhe do të iki dhe unë në Itali. Për mua këtu nuk ka vend.
Dhe Selena së bashku me djalin e saj u gjend në Itali, në Viterbo, në një vend në afërsi të Romës. Tani i duhej të përballonte tërë ato vështirësi që kishte ajo si emigrante, që të mbijetonte e të ndjehej e qetë e sadopak e lumtur me djalin e saj, Gentin, e veçuar nga shqiptarët e larg vendit të saj, ku ishte ndjerë përherë e përçmuar dhe e tallur nga fjalë të rëndomta e banale që e dërmonin në ato nerva të dobëta që ia kishin sakatosur. Për fat gjuhën italiane e njihte mirë, se që e vogël ishte ushtruar duke parë filma italianë e duke dëgjuar në radio muzikë italiane. Kurse sa për punë, sado të vështira të ishin, ajo do t’u bënte ballë, se ku kishte punë më të rënda se ajo që kishte bërë Selena në fermentimin e duhanit në Shqipëri? Një bukuroshe aq e hirshme, siç ishte Selena, e një delikate aq elegante me një finesë të përsosur, siç ishte ajo, nuk mund t’i shpëtonte tundimit të meshkujve të etur për ato magji që gëzonte ajo rioshe e përkryer qiellore… I pari që u marros prej saj e që donte të kridhej në ëndshmrinë e saj, qe italiani Mikele, një pesëdhjetëvjeçar i mbajtur, i rrafinuar dhe me një etiketë të përsosur në të folur e të sjellur e që gëzonte të drejtën e punësimit, por Selena tani me një përvojë jete ku ishte përplasur me tërë të këqijat dhe intrigat që qenë përballur me të, nuk do të binte në grackën e së keqes. Ajo nuk pranoi të kalonte me Mikelen në një takim dreke me tërë ato të mira që e prisnin te një lokal përrallor, duke i treguar atij se ajo nuk ishte ndonjë nga ato që ai mendonte…
Dhe ja, më së fundi, fati i buzëqeshi vërtetë Selenës, kësaj lune të trishtë siç i thërrasin italianët hënës. Ajo u njoh rastësisht me Gjonin, me një punëtor shqiptar, me një njeri të mirë e të kulturuar e me një pamje e shpirt të mirë, siç ishte edhe vetë ajo. Që nga ajo ditë Selenës filloi t’i buzëqeshte lumturia aq më shumë, kur dhe djali i saj, Genti, zuri të arsimohej në një shkollë italiane. Veç kësaj atë kohë ishte takuar edhe me një nga ato vajzat e qytetit të saj në Shqipëri, me Gonxhen, që e thërriste rrugëve Selenën “ku je moj kurvë”. Ajo Gonxhe ishte katandisur në një prostitutë aq të përdhunuar dhe të flakur rrugëve. Vetëm tani po e kuptonte se Selena nuk ishte kurvë, se ajo ishte aq e virtytshme, sa ndjente edhe dhimbje për të si prostitutë. Dhe Selena, duke u bashkuar me Gjonin e duke jetur së bashku me të në një shtëpi të marrë e qira, arriti të bëhej e lumtur, ashtu si e pati ëndërruar në jetë e si e meritonte vërtet. Gjoni i donte të dy ashtu si Selenën, dhe djalin e saj, Gentin, që po shkëlqente në mësime e kjo për atë femër shqiptare ishte lumturia më e madhe që mund të gëzonte.
“Një ditë shkuan në Firence, – shkruan autori Topollaj, – se Selenës i ra goja duke folur për atë qytet, për të cilin i kishte treguar gjyshi i saj në Shqipëri. Brodhën në ato rrugicat e ngushta e të vjetra dhe, kur shihnin ata gurët e errët me të cilët ato ishin shtruar, ajo i thoshte të shoqit:
– Këtu do të ketë shkelur edhe Leonardoja, edhe Mikelanxheloja, edhe… Lorenzo de Mediçi.
Dhe kur hipën tek ura mbi Arno, ajo qëndroi dhe përsëriti vargjet e elegjisë për vdekjen e Beatriçes:
Deh, ju shtegtarë që zymtas po kaloni
Prej dhenash t’ hueja mos po vini vallë?
Sikurse në fytyr’ ju vet’ po tregoni,
Që nuk po qani, ndërsa po e përshkoni
Këtë qytet në zi ashtu kallë.
Krejt papritur Gjonit i shkrepi të thurte vargje:
Nga ura e vjetër ku kam hipur, vështrimin hedh
Rrugicat me kalldrëm po ato,
Njësoj lumi Aro rrjedh
Dhe D’ Uomo, hijerëndë, pret e pret aty pari.
Dhe nuk iu durua Selenës pa shtuar nga ana e saj:
Që të vejë e të falet, fatkeqja e bukur Portinari.
– Qenke dhe poet ti Gjon. Nuk ma ke thënë.
– Po pse e quan fatkeqe Beatriçen ti, Selena? – pyeti Gjoni nga ana e tij.
– Po a nuk thamë se vdiq e re?
– Ajo pati privilegjin të mbetet e pavdekshme, se i këndoi një gjeni. Ti çfarë do si zgjidhje: të kishe fatin e saj apo të rroje gjatë me mua?
– Do të doja të jetoja gjatë me ty e me fëmijët e mi.”
Por ja që fati i Selenës ishte i njëjtë me atë të Beatriçes. Ajo vuajti nga një sëmundje e rëndë dhe e pashërueshme. Në letrën që Selena i shkroi Gjonit, para se të vdiste, midis të tjerave i thoshte:
“… Unë po vdes me aromën tënde të ngrohtë… Në këtë botë qenka më zarar të jesh e bukur, se Venusi do të bëhet se s’bën xheloz dhe do të sjellë brenga e dhimbje pafund. Se mua më shumë se sëmundja, më mposhti smira, zilia dhe thashethemet e njerëzve të një sistemi që i nxiste ato… Unë ndahem përgjithmonë nga ti, i ndjekur nga ajo buzëqeshja e asaj dite, kur u pamë tek oborri i Mikeles. Të desha, sa nuk arrita të ta them asnjëherë. Lamtumirë, o i miri im! Selena jote që po perëndon.”
E po me këtë dhimbje në zemër poeti i ndjeshëm, Shpendi Topollaj, më shkroi në faqen e parë të këtij libri që më dhuroi:
“Nazmiut: një histori e trishtuar nga të shumtat.”
Shpendi.