Një nga përrallat më të famshme dhe më të vjetra që qarkullon në popuj të ndryshëm të Europës është ajo e fatës Melusina. Subjekti i kësaj gojëdhëne të vjetër dhe të habitshme është më i vjetër se viti 963.
Akademiku i ndjerë Moikom Zeqo e ka studiuar gjatë figurën e Melusinës dhe ka lënë shumë shënime për këtë legjendë në arkivën e tij në gazetën DITA, ku Moikomi kishte rubrikën e tij të përditshme deri në fund të jetës.
“Në të gjitha librat për Melusinën nuk mohohet përkatësia e saj, e origjinës me një baba, që ka qenë mbret shqiptar. Në të gjithë librat që unë kam lexuar për fabulën e Melusinës thuhet se ajo ka origjinë shqiptare. Në librin e Severin Batfroi theksohet edhe karakteri i dyzuar, hibrid i Melusinës, gjysëmnjeri dhe gjysëm gjarpër” – shkruan Moikomi.
Janë bërë përpjekje për të shpjeguar etimologjinë e emrit Melusina. Disa e shpjegojnë atë nga përbërja e dy fjalëve mere, nënë dhe lux – luxis, d.m.th. dritë. Ka dhe një shpjegim tjetër etimologjik që e shpjegon emrin Melusina nga “mere Lousine”, d.m.th. Nëna Lucinë – Ulkonjë. Ky shpjegim është në kundërshtim me figurën e totemit që është gjarpri dhe jo ujku.
Bëhet pyetja: Pse Melusina quhet në shumë botime me origjinë nga Shqipëria? Mos vallë kronikat mesjetare gabojnë dhe mashtrojnë?
“Përkundrazi, – shkruan Moikomi, – ka një bazë mitologjike të jashtëzakonshme për ta shpjeguar mitin e Melusinës. Pikërisht në trojet iliro-shqiptare të Ulqinit ka ekzistuar miti i Medeas, magjistares nga Kolkida. Dihet që ajo vdiq dhe u varros afër Butrintit.
Medea është magjistarja që therri fëmijët, vetëm e vetëm se burri i saj e shkeli betimin. Dalim kështu tek miti i besës së dhënë. Ky mit zotëron tërë folklorin shqiptar. Fjala e dhënë është strukturë e folklorit shqiptar dhe konkretisht e shumë legjendave dhe përgjithësisht e mentalitetit popullor.
Moikomi sugjeron se do të ish mirë që ne shqiptarët ta bënim të njohur këtë mit dhe të bënim kërkime të ngjajshme për gjenezën dhe shtegëtimit e mitit. Do të ishte e domosdoshme që edhe të përkthenim diçka nga larmia e madhe e romaneve në vargje, poemave kalorsiake dhe baladave të pafundme për Melusinën.
“Studimet kanë treguar se ky mit gjallon edhe te skllavët të cilët me sa duket e kanë marrë te ilirët. Fjala vjen te populli çek Melusina quhet Milusha dhe është Hyjnesha Mbretërore e Shirave dhe e Shtrëngatave” – shkruan akademiku dhe shton diçka interesante për kultin e gjarpërit tek ilirët.
Sipas ilirologut të madh të ditëve tona, Aleksandër Stipçeviç, kulti i gjarpërit si kafshë ktonike është kult kryesor i ilirëve. Në pafkën prej argjendi në relief të gjetur në një nga varret monumentalë në Pelion të Selcës së Poshtme është rafiguruar edhe mbreti i Tebës Kadmi, i cili shtegtoi tek fisi ilir i enkelejve, u bë mbreti i tyre dhe lindi djalin me emrin ilir, që u bë emri eponin i krejt kombit ilir.
Kadmi mbas vdekjes u transformua së bashku me të shoqen e tij Harmoninë në dy gjarpërinj hyjnorë.
Kulti i gjarpërit është parë edhe tek vetë emri i Ilirit, që sipas dijetarëve filologë ruan një trajtë të vjetër të një rrënje të gjuhës sanskrishte, që do të thotë me u mbështjellë, me u rrotullue, që janë lëvizjet tipike të gjarpërit. Tek populli i madh i hititëve të Lindjes ka ekzistuar një hyjni gjarpër, që është quajtur Illurianka.
Kultin e gjarpërit e kanë hetuar dhe e kanë vlerësuar dijetarë të tillë si Jul Pokorni dhe Pal Kretçmer.
Figura e gjapërit ndodhet në shumë monumente antike dhe mesjetare në Shqipëri, madje edhe në dyshemetë e kishave krishtere të mesjetës së hershme, tek gurrët e varreve në Malësinë e Veriut si dhe tek ornamentet e skalitura të portave të kullave në Mirditë dhe në Dukagjin. Për kultin e gjarpërit tek shqiptarët ka folur dhe mis Durhami. Në baladat popullore shqiptare, vajza e bukur portretizohet si një gjarpërushe e shkathët apo si një nepërkë e shkruar.
Të gjithë këto elementë kaq të gjallë në Shqipëri mund të shpjegojnë pse gjeneza e mitit të Melusinës nuk harrohet të thuhet në të gjitha tekstet, është shqiptare”.
Dita