Nga Bedri Islami
Sipas një prej dokumenteve publikuar, së fundmi, në media të ndryshme lidhur me ngjarjet e 2 prillit 1991 në qytetin e Shkodrës, zoti Ramiz Alia, në konkluzionet e tij, nënvizon se i dërguari i opozitës Azem Hajdari, i cili sapo ishte zgjedhur deputet në një zonë periferike të qytetit, “nuk ka gisht në organizimin e protestave”. Me gjithë ndërhyrjen e ish Ministrit të Brendshëm, Gramoz Ruçi për të saktësuar të dhënat për sa i përket këtyre ngjarjeve, mjerisht, të përgjakshme r të shenjuara nga vrasja e katër protestuesve, mes të cilëve edhe një nga liderët e lëvizjes studentore – Arben Broci -, ish presidenti Alia ngulmon se, Azem Hajdari ka ndihmuar që të shuhet zjarri.
A e dinte Ramiz Alia të vërtetën mbi ngjarjet e 2 prillit? Me siguri, po. Të dhëna të shumta, të mbledhura që në fillimin e protestës, faktonin se si nuk ishte e rastësishme zgjedhja e Shkodrës apo organizimet i një dite më parë, po ashtu, edhe çfarë sapo kishte ndodhur kishin në kreun e tyre pikërisht deputetin e porsazgjedhur. Një rast i pazakontë ky për qytetin, që, vite të shkuara – para monizmit – kishte refuzuar, edhe pse i nderonte, të kishte deputetë burra të shquar si Bajram Curri apo Hasan Prishtina.
Demonstratat e 2 prillit kishin organizator kryesor pikërisht Azem Hajdarin, bashkë me pjesë të rëndësishme të shërbimit të fshehtë serbo – malazez, të cilët ndodheshin në qytet që kur filluan përgatitjet për zgjedhjet e para pluraliste dhe të cilët, për fat të keq, vepronin lirisht dhe kishin gjetur strehë e bashkëpunim me shumë figura, që do të bëheshin të njohur si përkrahës së Partisë Demokratike.
Vetë Azem Hajdari, e jo pa miratimin e strukturave të larta të opozitës, në janarin e vitit 1991, ishte takuar në Tiranë me të dërguar të posaçëm të këtij shërbimi, nga ku kishin ardhur financimet e para, por edhe udhëzimet e para për organizimin e opozitës, objektivat dhe rrugët që do të ndiqeshin, të cilat nuk kishin të bënin me forcimin e lëvizjes opozitare, por me çfarë do të rezultonte, më pas, në shkatërrimin e vendit.
Me 31 mars 1991, kur ishin numëruar votat e zgjedhjeve të para pluraliste, pushteti ende i Partisë së Punës, kishte vetëm një përfaqësues të Shkodrës në parlamentin shqiptar. Bëhet fjalë për Çun Jonuzin, figurë e njohur karakteristike e Malësisë së Veriut, komunist liberal, i larguar nga detyra pas një letre të gjatë dërguar udhëheqjes mbi gjendjen në fshat dhe rrugët që duheshin zgjedhur për të përmirësuar gjendjen. Të gjithë zonat e tjera të qytetit kishin votuar për opozitën, thuajse në mënyrë plebishitare. Kjo ishte e pritshme. Në përgjithësi, dihej se Shkodra do të votonte djathtas, ashtu si do të dihej, më pas, se ajo do të ndjehej e tradhtuar në besimin e saj.
1 prilli ishte një ditë e tulatur, e qetë. Njerëzit nuk arrinin të besonin se si kishte fituar në shkallë vendi përsëri Partia e Punës, sidomos në rrethinat e qyteteve. Për më tepër, shpresa për ndryshim të shpejtë, tashmë u dukej e largët. Në qytet kishte shqetësim, por nuk kishte rebelim. Përtej qytetit, edhe zonat rreth tij kishin votuar për opozitën; qyteti ishte bërë “blu”. Ndaj kujt do të rebeloheshin?
Afër mesditës së 1 prillit, në sheshin para godinës së Partisë Demokratike, në ballkonin e vogël të saj, do të dukej Azem Hajdari. Aty ai do të mbante fjalimin e tij nxitës. Qëndroja në shesh, së bashku me gazetarin Jani Malo. Me deklaratat e tij, deputeti i porsazgjedhur nxiste njerëzit të protestonin, duke theksuar se opozita kishte fituar kudo, por ishin manipuluar votat; se ai pushtet duhej shporrur me forcë; dhe se gjithçka duhej të fillonte nga Shkodra, edhe marshimi mbi qendrën komuniste.
Në një moment i thashë mikut tim gazetar se për çfarë rebelimi e kishte fjalën deputeti rishtar. Ai më tërhoqi vëmendjen: “Hesht! Njerëzit janë të trazuar dhe nuk dihet ku godet vala”. Unë isha gazetar i “Zërit të Popullit” dhe njëra nga valët mund të përplasej tek unë.
Menjëherë pas fjalimit të Azemit nisi edhe revolta. Fillimisht nga një grup që e kishin shoqëruar atë drejt sheshit. Njerëzit filluan të protestojnë. Pastaj, atyre iu bashkuan qytetarë të ndryshëm, të cilët ishin në shesh, apo që po vinin drejt tij, studentët e prirë nga Flamur Buçpapaj, turma të larmishme, të cilët gjetën frymëzimin dhe organizimin pikërisht në fjalët dhe prirjen e deputetit të sapozgjedhur.
Protestuesit qëndruan përballë ish godinës së Komitetit të Partisë; hidhnin parulla, këndonin, i jepnin forcë njëri tjetrit. Protesta e tyre ishte, parësisht, kundër institucioneve qendrore, por duke e ruajtur figurën e presidentit aktual, dhe, pas disa orëve, ajo përfundoi qetësisht. Në mbrëmje ata u shpërndanë. Shumëkush mendoi se gjithçka përfundoi aty.
Në fakt, ai ishte veçse preludi i asaj që do të ndodhte një ditë më pas. Shumë forca të organizuara – brenda e më shumë jashtë Shqipërisë – nuk donin që protesta të ishte paqësore. Ata kërkonin me ngulm që të kishte përplasje, dhunë, djegie, revoltë të organizuar. Shkodra nuk ishte zgjedhur rastësisht dhe, po ashtu, jo rastësisht ishte detyruar të largohej me kërcënime kronisti i RTSH. Prandaj, të nesërmen, për një alibi mjerane, ai do të shkojë në Bajzë për të filmuar përurimin e një ujësjellësi.
Ndonëse u deklarua se, pas fjalës së tij, ishte larguar për në Tiranë, në të vërtetë Azem Hajdari ishte në Shkodër. Në shtëpinë e një prej themeluesëve të PD-së në Shkodër – shtëpi në të cilit ishte bërë edhe mbledhja e themelimit – ai do të takohej me disa nga drejtuesit e PD-së, mes të cilëve Pjetër Arbnori, Xhemal Uruçi, Ali Spahia, disa të rinj nga lagjet Kiras dhe Serreq. Por do të shmangej një takim me Arben Brocin, i cili, në mbledhjen themeluese, kishte kundërshtuar që drejtues i Degës së PD-së në Shkodër të ishte Pjetër Arbnori. Nuk kishte qenë i pranishëm as në demonstrimet prelud të 1 prillit.
Azemi qëndroi në shtëpinë e M.M. ish ushtarak i larguar nga funksioni, deri afër mesnatës. Darka e tij qe vezë të skuqura dhe fasule të ziera. Pas kësaj, i shtrirë në ulësen e pasme të veturës, mbështjellë me rrobat e zonjës së shtëpisë, ai u nis për në Tiranë. Kontrolli i vendosur në Urën e Bahçallëkut, hyrje – dalja e qytetit, nuk e ndaloi dhe, në mëngjes herët, si alibi për vendndodhjen e tij, shkoi të pijë kafen e mëngjesit në Hotelin 15- katësh të Tiranës.
Ndërkohë në Shkodër, më 2 prill, ngjarjet shkuan drejt dramatikes, për të përfunduar në një tragjedi me katër të vrarë, enigma e vrasjes së të cilëve nuk është zgjidhur ende edhe sot. Ashtu si nuk është zgjidhur as enigma përse, që në mëngjes herët, i pari nga të vrarët do të ishte Arben Broci, qëlluar me armë të përgatitur në rrugë artizanale në Uzinën Mekanike “Drini”.
Më 2 prill ishte e qartë se godina e Komitetit të Partisë, sot ndërtesa kryesore e Universitetit “Luigj Gurakuqi” do të digjej. Njëri nga demonstruesit, i ndjeri Dedë Kasneci, kur e takuam rastësisht me Shaqir Vukajn, tha: “ose ajo godinë digjet sot, ose kjo është dita e fundit e jetës time”.
2 prilli ishte krejt ndryshe prej një ditë më parë. Nuk kishte më demonstrues paqësorë, që shprehnin revoltën e vet në një hark të shkurtër kohor. Sipas porosisë së dhënë një ditë më parë, tre drejtuesit kryesorë të PD-së në Shkodër – Pjetër, Arbnori, Xhemal Uruçi dhe Ali Spahia – nuk ishin në mesin e demonstruesve. Mbi të gjitha, për të krijuar alibinë se nuk ishte vepër e opozitës, por protesta spontane e njerëzve të revoltuar.
Tashmë dihen se si rrodhën ngjarjet. Janë bërë analiza e diskutime pafund. Madje, Komisioni i Posaçëm i Parlamentit Shqiptar, i drejtuar nga përfaqësuesi i opozitës Emin Musliu, solli dëshmi të shumta të këtij organizimi, rrugët që ishin ndjekur, përplasjet dhe rrethanat e vrasjeve, të cilat, për habinë e vetë opozitës, shfajësonin forcat e rendit.
Vite më pas, kur në mesin e opozitës, që asokohe ishte në pushtet, nisën përplasjet për qeverinë, lideri i saj, krejt haptas, akuzoi Azem Hajdarin si njeriun që kishte gisht në organizimin e vrasjeve të 2 prillit.
2 prilli i Shkodrës kishte vetëm një dëshmitar të mediave: atë të radiotelevizionit të Malit të Zi, i cili para gjithë të tjerëve, e dinte se “2 prilli” nuk do të ishte një ngjarje dosido.
Ramiz Alia e dinte të vërtetën nga shumë rrugë, ashtu si dinte edhe zhvillimet që kishin ndodhur më herët në lëvizjen opozitare në Shkodër. Në mesin e atyre që kishin qenë nxitës dhe u bënë pjesë të opozitës kishte disa bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit, ndonjëri nga të cilët, për disa kohë, ka qenë edhe “eksponent i rëndësishëm”. Ata informonin rregullisht në strukturat e tyre rekrutuese dhe informacionet e tyre përcilleshin më tej. Pra, kishte një burim të brendshëm. Edhe nga strukturat e partisë që drejtonte kishte informacione të bollshme. Për më tepër, drejtuesi i partisë në Shkodër, që më pas u bë kurban, disa muaj më parë ishte zgjedhur si anëtar i Byrosë Politike.
Përse e minimizoi Alia rolin e Azem Hajdarit, pavarësisht këmbënguljes dhe të dhënave të paraqitura nga ish ministri i brendshëm?
Në rastet e përplasjeve të mëdha, Alia ishte gjithnjë njeriu i qëndrimit në hije. Ashtu kishte bërë edhe kur diskutohej jeta e miqve të tij, Todi Lubonja dhe Fadil Paçrami; kur goditej grupi në ushtri apo në ekonomi; kur Sigurimi i Shtetit ngrinte rrjet përgjues ndaj disa drejtuesve të lartë, deri te kryeministri Mehmet Shehu; apo kur synohej goditja e shkrimtarit të shquar Ismail Kadare.
Kjo ka qenë përgjithësisht linja e jetës së tij. Me përjashtim të rolin e tij të veçantë në eliminimin e Mehmet Shehut, ai ka qenë gjithnjë duke u kujdesur për kokën e vet.
Në 31 mars 1991, ai kishte humbur zgjedhjet në zonën ku mendohej se do të fitonte, pasi aty ishte edhe Shtëpia ku ishte themeluar Partia Komuniste. Më shumë se gjithçka tjetër ishte një humbje e paralajmëruar, dhe, në fakt, njohës të mirë të rrethanave i propozuan atij të vinte kandidaturën në një zonë të sigurt. Ai nuk pranoi, duke ndjellë humbjen e dëshiruar prej tij.
Ai mendoi se, duke futur vetë në lojë disa nga drejtuesit e opozitës, do të gjente edhe gjuhën e përbashkët me to. Në këtë mënyrë, besonte se do të ndante pushtetin paqësisht, duke ruajtur për vete dhe grupet rreth tij mundësitë e rritjes financiare, si dhe rikthimin e butë në pushtet.
Ai e toleroi dhunën, për të pasur ditë të qetësuara me përdhunë, por e shkatërroi shtetin.
Loja që, deri në atë moment, po zhvillohej sipas rregullave që kishte vendosur ai, do të dilte shumë shpejt nga rrethi i zjarrit. Do të nxiste trazira, dhunë dhe shkatërrime pa fund, e në fund rënien e shtetit, që, duam apo jo ta pranojmë, filloi pikërisht më 2 prill.
*****
©Copyright Gazeta DITA
Ky artikull është ekskluziv i Gazetës DITA, gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”. Shkrimi mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar DITA dhe në fund të vendoset linku i burimit, në të kundërt çdo shkelës do të mbajë përgjegjësi sipas Nenit 178 të Ligjit Nr/ 35/2016