Ne po i afroheshim urёs sё San Karlos nё Pragё, nga njё rrugicё, tё cilёn nuk e njihnim. Nuk jam nga ato qё eci qorrazi, nga tё mё shpien kёmbёt. Eci me hartё, dua t’a di ku shkoj, t’a kontrolloj shtegtimin, pёrndryshe ndjehem si njё shtegtar i humbur. Dinim vёrtetё shumё pak gjёra mbi atё qytet. Ai po na zbulohej pak nga pak, rrugicё mbas rrugice, me fasadat e gurta, suvatё plot ngjyra, dritaret e stёrrholluara, çatitё e zeza, kupolat e kabashme ngjyrё bronxi tё oksidur, kullat me majucё, tё cilat shponin qiellin dhe harqet e gurta gdhendur aq bukur dhe me shije. Ndaj ne, si Magelanё tё shekullit tё ri, duke ndjekur intuitёn, orjentoheshim nёpёr rrugicat e Pragёs sё vjetёr. “Nga shkojnё njerёzit, andej ёshtё mё bukur!” thoja i bindur. Ёshtё e tmerrshme tё shkosh diku pa patur asnjё lloj informacjoni mbi atё qytet. Edhe pse i ftohti ishte thumbues, gjatё tё gjithё ditёs koha kishte qenё jo fort e keqe. Por ja qё papritur, ndёrsa hidhnim kёmbёt mbi kalldrёmin shtruar me gurё tё zinj, kish filluar era e fortё. Pastaj shiu me rrёmbim dhe tani, zёnё gafil, si murgjёr me kapuçё tё trashё, ecnim tё tre duke picёrruar sytё. Kalldrёmi, krejt i lagur, po bёhej ende edhe mё i pabesё, sidomos pёr vajzat elegante qё ecnin me taka. Qё moti, sa po vinte po keqёsohej, e kuptuam fill, sepse era ishte bёrё e lagёsht, si para rrebeshit. Pёr tё mbёrritur nё hotel, mbas njё dite ecje, na duhej me doemos tё kalonim harkun e madh tё gurtё dhe t’i futeshim urёs 500 metёrshe. Ishte njё urё e cila rrinte si vig guri, mbi njё shtrat tё lig, tё pabesё, ujrash tё zinj. Nata ishte mё e zezё se gurёt e harkut madhёshtorё. Tek ecnim, era na fshikullonte fytyrёn. Ajo fёrshёllente si e tёrbuar. Shiu binte pjerrtaz, nuk ishte e mundur qё tё mbroheshim. Ndaj ne, sa mё thellё i futeshim urёs, aq mё shumё piklat e akullta tё shiut na binin mbi fytyrё. Ato, pranё prozhektorёve qё ndriçonin objektin, ngjanin si mizёri bletёsh krejt tё çmendura, tё cilat pёrplaseshin me rrёmbim mbi gurёt e lagur. Era fёrshёllente si bishё e uritur. Nga po shkonim ashtu nё atё dreq shiu pa mёshirё? Sikur e tёrё magjia e darkёs, nё çast tё ishte goditur nga njё hata. Mes shqotёs, e cila vinte nga lumi i gjёrё, njё grup pulёbardhash ishin ngritur nё fluturim. “Ç po kёrkonin vallё nё atё qamet?” mendoja i habitur. “Ushqim?!” Shiu mё ishte futur deri tek çorapet. Pёrgjatё parmakёve, tani skulpturat ngjanin si fantazma tё frikshme. Ato Jezusa, ato Kryqёzime, ato Marije pa fund, tani dukeshin sikur nuk shprehnin veç dhimbjen e kryqёzimit, por vetё hatanё e fundit tё botёs. Gjithçka dukej si njё dhimbje lindjesh tё ndёrlikuara. Tutje urёs, muret e ndriçuara tё kёshtjellёs sё Pragёs, sё bashku me katedralen e San Vitus dhe Harkun tjetёr tё urёs, ngjanin si fantazma nё mjergull. Gjithçka, ishte aq surreale, sa mё dukej sikur po ecja brenda njё ёndёrre. Veç se mё ngjasonte me njё ёndёrr sa tё bukur, po aq edhe tё frikshme. Kisha pra dy ndjesi. Tmerr dhe mahni. Vetёtimat ndriçonin gjithçka nё çast, uji na futej ndёr veshё, nё ball, na lagte gishtat e mёrdhirё nga akulli. Nga shkonin ato pulёbardha ashtu? Tutje, pikasёm njё tё çmendur, bёrё qullё, i cili pranё njё prozhektori, i hidhte ushqim pulёbardhave. Ia flakte nё ajёr dhe ato silleshin qark, duke u çjerrё dhe e kapnin ushqimin nё ajёr, mes shiut tё rrёmbyer. Tutje, ndjehej zhurma e ujit tё errёt, qё rridhte me furi si njё gjarpёr parahistorik. Edhe pse e ftohtё akull, me erё dhe sqotё, ajo mbrёmje, tek ktheheshim nga shёtitja, kishte diçka fare magjike. Na dukej sikur po ecnim nёpёr kohё, nё njё dimensjon pёrralle, ku ne ishim protagonistёt tё cilёt donin me çdo kusht tё mbёrrinin nё kёshtjellёn e Borёbardhёs qё ngihej mbi kodёr. Kёshtjella e Pragёs.
Mbi sa ura kisha kaluar gjatё jetёs time? Kush i mbante mend. Kur isha i vogёl, mё kujtohej ura e parё, e cila ishte shtresёzuar nё palimsestin e kujtesёs sime. Njё batёrdi imazhesh tё shqyera dhe tё ringjitura nga koha, si njё hapёsirё rreklamash letre, ku javё pёr javё imazhet ca tё shqyera nga era, ca tё lagura nga shiu, ndёrroheshin me tё reja. Kam qenё jo mё shumё se gjashtё vjeç. Ishte njё urё me skelet hekuri dhe shtruar me dёrrasa. Ndaj, sa herё qё hidhja hapat, me tmerr ndjeja se ato dёrrasa do tё shqyheshin dhe unё do tё fundosesha nё honin poshtё. Nё mes tёdёrrasave tё gjёra, lidhur fort me gozhdё tё mёdha, kishte tek tuk disa tё çara, nga ku unё, edhe pse tmerri mё pushtonte, nuk i shpёtoja dot tundimit tё shihja poshtё. Njёzet metra poshtё, rridhte rrёmbyeshёm lumi i tёrbuar ngjyrё balte me prurjet e tij vjeshtore. Nga frika, ja shtrёngoja fort dorёn e gjyshes, por kurjoziteti ishte mё i fortё. Ecja me akullin nё zemёr nga tmerri, por gjithashtu, sa mezi prisja qё tё vinte e çara mё tutje dhe tё hidhja shkarazi sytё, nga ku fillonte edhe honi tjetёr i frikshёm. Sa herё qё mё duhej tё kaloja mbi atё urё, mё kaplonte njё ndjesi pasigurie dhe tmerri i fshehtё; ishte e vetmja rrugё pёr tё marrё autobuzin e linjёs pёr nё qytet. Kjo ishte edhe ura e parё qё kujtoja dhe mbi tё cilёn kisha kaluar. Njё urё tjetёr tё cilёn, i vogёl e kapёrceja çdo tё djelё kur me familjen shkonim nё plazh nё Agip, ishte ura e Daj Lanit. Ishte fundi i viteve 70. Gjёja qё mё mundonte mё shumё, ishte fakti qё sa herё kaloja mbi rrugёn e asfaltuar, nuk arrija ta gjeja atё. Ngaqё ajo urё nuk pёrdorej mё, asfalti, e kishte gllabёrua krejt. Por e dija qё ajo diku ndodhej. Ecja shkujdesur, kalonim shinat e trenit, gjithmonё me frikёn se mos kalonte treni edhe pse transenat ishin tё ngritura, hidhja sytё gjithkund, gati me padurim, por urёn nuk e gjeja askund. “Babi!” e pyeta njё ditё. “Ura ku ёshtё?”
“Ç tё ka shkrepur nё kokё? Ajo ka vite qё s pёrdoret mё!” ma kthente. “Ja ashtu kot. Dua ta di!” ia ktheja. Shpesh, kur lodhesha, ai mё merrte krahёqafё. “Egziston, egziston, mos e ki merak!” Njё herё, ngula kёmbё shumё. Mё mori pёr dore, dhe mё tregoi vendin ku ndodhej. Nё anёt e asfaltit, dukej ende kanali, i cili kalonte pёrfund rrugёs. Ishte i mbushur me kallamishte, ferra, gjineshtra.Por herёn tjetёr, prap nuk e gjeja, aq mirё ishte njehsuar me asfaltin. Shpesh, rendja kurjoz mbi ziftin tek tuk shkrirё nga vapa, ulesha galiç anash bordurёs dhe e kёrkoja me sy pikёn e saktё ku ndodhej ajo. “Ura e Daj Lanit?!” pёshpёrisja. Dhe ngjitur me enigmёn e urёs rrinte pezull nё fantazinё time edhe plaku me mustaqe, me qeleshe, me veshje fshatare, i cili duhej me siguri t’a kishte emrin daj Lani. Ky ishte ende njё personazh akoma edhe mё misterjoz.
“Dikurё ka qenё urё druri, qё lidhte qytetin me pjesёn tjetёr tё botёs!” mё sqaronte babai. “Nga njёra anё ishte deti, ndёrsa nga ana tjetёr kёneta e cila e ndante qytetin nga ana tjetёr e botёs. Agipi e kishte rёrёn gjithmonё tё mbushur me leshterikё dhe nga ku ndihej era e jodit pёrzier me atё tё algave tё kalbura. “Po Daj Lani, kush ishte?!” Babai ngrinte supet dhe buzёqeshte lehtas.
Mё vonё, njoha edhe ura tё tjera. Urёn e Goricёs e kisha fshirё fare nga kujtesa. Nuk kujtoj ta kem kaluar edhe pse nga vendi ku vizatoja me laps e shihja me gjithё harqet e saj dhe elegancёn prej guri tё gdhendur. Ajo ngrihej krenare dhe e paepur, mbi ujra tё rrёmbyer vjeshte. Por kujtoj urat e qytetit ku u stabilizova dhe ku ndёrtova jetёn. Ura e Vjetёr, nё qytetin e rilindjes, ishte vёrtetё e çuditshme, origjinale dhe aq e vjetёr sa data e saj humbte nё errsirёn e shekujve. Kёto urat historike, pёrveç magjisё arkitektonike, kanё gjithashtu edhe njё sharm tё veçantё historik. Ato edhe pse nё pamje tё parё, janё krejt tё heshtura, si sfinkse, ato, prap se prap flasin. Aty, shekull mbas shekulli, historia ka shkruar me fjalё tё pashlyeshme, ngjarje pa fund. Gjak, britma, jehona gёzimi, puthje rromantike, shtrёngime duarsh, pakte, shembje, klithma kuajsh, jehonё tingujsh festash. Parada papёsh dhe mbretёrish tё kurorёzuar. Aty ka kaluar vetё historia. Poetё dhe tё krisur. Gjenij dhe shpikёsa nga mё tё çuditshmit. Shenjtorё dhe kriminelё. Mbi krahёt e saj kishte dyqane floriri ndёrtuar me gurё, me ballkonet qё rrinin pezull mbi lumё, sikur tё bёheshin gati tё hidheshin mbi tё. Kanё diçka fare origjinale dhe fantastike kёto urat e vjetra dhe historike. Urat nё qytetin ku jetoj i njihja qё prej shumё vitesh. Kёto ura, ishin tё reja pёr mua, por fare tё vjetra pёr qytetin. Ato i kishin kaluar qindvejçarёt. Mё e vjetra, i kishte mbushur njёmijё vjet. Mbi tё kish kaluar vetё Dante. I madhi Dante, me kokёn plot me dije dhe frymёzim. Por edhe Gёte, Dostojevskij, ndoshta edhe Servantesi. Pёr tё mos folur pёr vazhdёn e gjatё tё shkrimtarёve, deri tek Stendali, i cili aty rrotull pati edhe sindromёn e famshme tё tё fiktit. Mbi to kisha kaluar i dёshpёruar, i dehur, krejt i egzaltuar me vajza tё bukura nё krah duke ecur shtrёnguar, me krahёt lidhur. Mbi to kisha pёrqafuar dhe puthur vajza tё mrekullueshme gjatё atyre viteve pa fund. Ura Triniteti i Shenjtё. Ura San Nikolo. Ura e Tre Hirusheve. Nё njёrёn prej tyre, po tё hidheshe tutje parmakut, poshtё kёmbёve tё gurta; kishte ca skuta panoramike ku rrihej fare mirё. Shtrirё apo mbёshtetur, nga aty soditej perёndimi duke pirё verё me ndonjё çupёlinё tё huaj, e cila vinte nё qytet jo vetёm pёr turizёm.
Por ja qё urat nuk ishin veç ngrehina qё lidhnin dy brigje, ato gjithashtu ishin ndёrtesa guri, druri, hekuri apo çementoje, ku lindnin dashuri, ku kёndohej, ku njerёzit mallёngjeheshin apo ndalonin pёr tё soditur rrjedhёn e ujit si tё ishte rrjedha e vetё jetёs sё tyre.
Nё Paris, urat i bёja shpesh nё kёmbё. Ato ishin tё kabashme, hijerёnda, herё herё tё zymta dhe kryeneçe. “U shtua edhe njё vizitor i mahnitur!” dukej sikur thonin ato plot tallje. I krahasoja gjithmonё me urat e qytetit mesjetar ku jetoja. Kёto ura tё reja, mbi lumenj shumё mё tё gjёrё, kishin dimensjone, eleganca, arkitektura nga mё tё ndryshmet. Kёto urat e reja i shkilja me ftohtёsinё e kёmbёsorit tё rastёsishёm. Me njё lloj mahnie dhe kurjoziteti grishёs, i cili mi zbulonte ato pak nga pak. Ishin ura tё forta, tё gurta, origjinale. Ura qё shtriheshin bukur, me harqe mermeri, tё kabashme, plot madhёshti dhe shkёlqim statujash bronxi. Por ja qё nuk ishin urat e mia. Nuk ishin ura me kurrizin e dalё nё mes, si gunga e Kuazimodos, ku mua mё duhej tё ngjitesha, pёr tё kapёrcyer nё skajin tjetёr tё tij.
Mё e tmerrshmja pёr ngjitje, mes shumё urash tё vogla rromantike, nё qytetin plot ujё dhe rrugica me detin e kufizuar nga klloçitja nё mermer plot myshk dhe kripё erёrёndё, ishte ura e Rialtos. Aty duhej me do e mos t’i ngjisje 42 shkallёt e saj, sikur t’i ngjiteshe njё rrёpire tё çuditshme. Nuk mjaftonte ecja pa fund. Edhe kjo ishte njё urё fare e çuditshme. Ajo qё mё ndodhi me Venecjan, nuk e kam kuptuar kurrё. Kisha shkuar ndoshta mbi 15 herё atje. Nё fillimet e tij, qyteti, jo vetёm e ruante magjinё, por ndjeja njё padurim dhe lumturi gati fёmijrore, shumё ditё pёrpara se tё gjendesha atje. Ishte njё ngazёllim i thellё, si njё zjarrmi e fshehtё nё gji, e cila pёr shekuj me rradhё i ndizte artistёt. Ikja atje, mё dukej si njё ёndёrr e parealizuar kurrё, njё magji e pushtetshme, fare e veçantё. Unё mezor prisja tё vija kёmbёt atje, nё qytetin mё romantik tё botёs. Shpesh, nga dёshira ta gjeja qytetin me diell, pёr tu ulur me terezi tek sheshi San Marko, qyteti mё shfaqej nё ёndёrr. Siç dukej truri im egzaltohej aq shumё, sa qё nё ёndёrr, mё dilnin rrugёt e saj, tё cilat, edhe pse tё transformuara nga llogjika kapriçoze e ёndёrrёs, prap unё isha i sigurtё qё ishte ai. Qyteti buzё ujit, mё fantastiku nё botё. Mё origjinali, mё i pabanueshmi. Dihet, tё udhёtosh nё Itali, tё duket se po viziton njё vend qё nuk egziston veç se nё pёrralla, aq i pabesueshёm ёshtё ai. Zakonisht, e mbaja frymёn atje pasi njihja ndonjё vajzё tё bukur. Venecja, gjatё xhiros me Gondola e shtonte magjinё e saj. Aty, edhe njeriu mё kriminel, me siguri do tё zbutej disi.
Vajzat jepeshin fare pa naze. Por ja qё mbas shumё udhёtimesh, krejt papritur, – ishte njё mbasdite vjeshte -, e kuptova se ai qytet aq i çuditshёm, kishte rreshtur sё qeni i veçantё. Krejt rastёsisht, ishte shndёrruar nё qytet normal. Mё ishte zbehur ndoshta shpirti? Mёrzia po prekte edhe majat e saj mё tё shenjta?! Asgjё nuk mё magjepste mё si mё pёrpara. As rrugёt plot aromё jodi dhe kripe, as urat e gurta, aq dyqanet plot vёrshime arturinash, as qelqet e Muranos, as maskat, as peshku taze, as ndёrtesat, kishat, sheshet, tё cilat kishin qenё gjithmonё, i luoghidell’eternita. Ku ishin tashmё dallditё e frymёzimit? Shkrimtarёt, poetёt, piktorёt dhe muzikantёt qё ai kish frymёzuar. “Epo kjo punё!!” Edhe urat e saj, e kishin humbur magjepsjen. Ç kisha pёsuar? Si pasaniku, i cili duke u mёsuar me lluksin, i duket tashmё gjithçka gri, rutinё, mediokritet. Edhe mua, pёr t’a mbajtur gjallё entuzjazmin mё duhej tё gjeja ndoshta arsyje tё tjera, stimuj akoma edhe mё tё sofistikuar pёr tu argёtuar. Truri im, po bёhejnaziq, kryeneç, i llastuar. “Nuk do tё kthehem mё atje!” mendova. “Veç po pata ndonjё arsye krejt tё veçantё!”
Nё Romё, kur ecja mbi urёn e Kёshtjellёs sё Engjёllit tё Shenjtё, mё ishte dukur sikur po bёja njё dush tё dendur historije. Mё dukej sikur faqe librash, zёra, britma, gjuhё, drita, aroma, tringёllima shpatash, gjaku mbi kalldrёm, lutjet plot zell dhe zjarr, gjithçka po ma mbushte ndёrgjegjen me histori. Era e krisur e historisё ndoshta po kalonte aty, veç pёr pak çaste?! Janё disa vende tё gdhendura me gurё, hapёsira tё vjetra, mbi tё cilat, historia ka kaluar aq fuqishёm, me hapa aq tё sigurtё, sa ёshtё e pamundur mos t’a ndjeshё peshёn prej plumbi. E adhuroja dhe e gjurmoja historinё gjithkund. Njё argument, i cili mё ka mahnitur gjithmonё. Tek ecja mbi gurёt e saj tё zinj, nё krah tё parmakёve prej mermeri tё gdhendur me kujdes, me engjёjt mbrojtёs, kujtoja atё ç kisha lexuar nёpёr libra. Nё vitin 590, kur Roma ishte e fshikulluar nga njё murtajё e tmerrshme, Papa Gregori i parё, kishte vendosur qё tё kryente njё proçesjon pendese nёpёr rrugёt e qytetit. Tek ecnin mbi kёtё urё tё quajtur Ponte Elio, ai, mbi majёn e Varrit madhёshtor tё perandorit Adrian, Mole Adriana, kish parё si nё njё vegim njё engjёll veshur krejt me tё bardha, i cili mbasi ishte ndalur mbi Kupolё, kishte ngjeshur shpatёn nё mill. Mё pas, murtaja kishte reshtur sё fshikulluari qytetin. Qё nga ai çast, vendi i shfaqjes sё vegimit u quajt Kёshtjella e Engjёllit tё Shenjtё, siç quhet edhe sot e kёsaj dite.
Urat nuk janё veç objekte qё lidhin dy skaje, dy anё, dy brigje. Ato gjithashtu bёjnё tё mundur lidhje, tregёti, shkёmbime. I lejojnё njerёzit tё shkojnё nga njёra anё, nё anёn tjetёr tё globit. Ato shёrbejnё pёr tu marrё vesh, pёr tu njohur. Ura ёshtё njё simbol i fuqishёm. Mund tё jetё urё lidhёse, urё kalimi. Thuhet: tё ngrejmё njё urё. I preu urat. Akoma tek ura je ti?! Iu bё urё. Pra, filloi ta miklonte dhe lajkatonte. Urё e mallkuar. Ura e djallit. Urё e keqe. Shumё ndodhì, kanё ngjarё pranё njё ure. Pra ajo ёshtё kthyer edhe nё njё vend lidhёs, si njё kalim i detyrueshёm i dikujt, i diçkaje. Shumё prita, pabesi, sulme, bёheshin nё tё hyrё a nё tё dalё tё njё ure. Por gjithashtu ato, gjatё njё tёrheqje, ishin edhe objektet e para qё goditeshin. Urat gjithmonё, kanё qenё njё pikё strategjike gjatё luftёrave dhe pёrleshjeve. Aq i fortё ka qenё ky simbol, sa qё ai ka hyrё fuqishёm nё krejt imagjinatёn e popujve. Nё kulturёn myslymane, askush nuk e sheh dot dritёn e Perёndisё, nёse shpirti i tij, nuk e kalon Urёn e Siratit. “Ura e Siratit nuk duron as qimen” thonin pleqtё e vjetёr, sidomos haxhinjtё. “Nёse shpirti yt nuk ёshtё i lehtё dhe i bardhё si dёbora, ai nuk ka shance ta kalojё atё Urё!” Kjo donte tё thonte qё njeriu duhej tё lahej nga mёkatet e kёsaj bote, tё ishte qelibar, transparent. Pa hije, pa gabime, pa tё fshehta, pa mashtrime, pa hile. Veç ato mё tё ndriturit, tё cilёt kishin çuar njё jetё tё pastёr shpirtёrore, mund tё ecnin mbi tё pa u rrёzuar nё honin plot flakё dhe tmerre. Ura e provёs.
Nё Londёr kishte aq shumё ura, por Millenium Bridge krejt xham dhe çelik, mё ka lёnё mbresa tё veçanta. Tek hidhja hapat mbi tё, e ndjeja veten pezull, jashtё kohe, jashtё hapёsire, jashtё ciklit tё orёve. Krejt i ngrirё nё njё çast tё vetёm. Ndёrsa poshtё, pёrreth, mbi krye, gjithçka rridhte aq qetё dhe natyrshёm.
I mendoja kёto gjёra tek shkilja mbi kurrizin e gurtё tё urёs shtatё harkёshe, nё qytetin e Kafkёs dhe tё Kunderёs. Ky i pari, kishte thellёsinё oqeanike. Pak orё mё parё, duke vizituar muzeun e tij, (tё vetmin qё vizituam nё Pragё) isha futur rishtaz në botën e mistershme dhe intuitive të tij. Kisha parё letrat origjinale shkruarMilenёs, Feliçes, apo më zi: tё babait të tij të “tmerrshëm”, dhe natyrisht nuk kisha ndenjur dot pa reflektuar mbi brishtësinë, pasigurinë por gjithashtu edhe mbi madhështinë e këtij prekursori të moderrnitetit. Njё moderrnitet i perceptuar si humbje e njeriut bashkёkohor, liliputizuar në çast nga pushteti i makinave, i zhvillimit mastodontik, i progresit gjigand të shkencës, i teknollogjisё dhe rrobotikёs sё frikshme. Kafka ishte ende më shumë. Ai na kish qenё emisar i ankthit, profet i frikës, i dёrguar nga qielli i pasigurisë sё njeriut kundrejt burrokracisë dhe shoqërisë asburgese. Ky siklet, ky mosadaptim, ky shqetësim i përhershëm i personazhit K. ishte ende aktual edhe nё ditёt e sotme. Duke patur “antenat” e mira, ai kish qenё i pari shkrimtar moderrn, i cili e kish kuptuar se bota e re moderrne, do t’a shndёrronte njeriun nё njё qenje fare të vogël. Do ta shformatonteatё, do ta bënte krejt të padukshëm. Ndaj ai, njeriu i sotshёm, do të tretej, milingonizohej në xhunglën e qyteteve të mëdha industriale. As Joyce, as Kamy, as Proust, as Sartre, as Bulgankov, apo Svevo, nuk e kishin patur këtë intuitë gjeniale. Njeriu i Kafkës, ishtenjeriu i djeshёm, por edhe ai i tё sotmes. Një shifër, një qenje e tretur, një qelizë anonime në trupin e konsumizmit. Përbindësh, i cili ushqehej me gjak heronjsh të falimentuar. I kujt ishte faji? Këtë faj nuk e gjeti as Joseph K, personazhi i Proçestit, i cili vdiq pa e marrë vesh pse-në e dënimit të tij. Gjithashtu nuk e gjeti dot as Gregorio Samsa, i cili një mēngjes, u zgjua çuditërisht i shndërruar në insekt. Kafka duke shprehur ankthin, mosadaptimin, shqetësimin e tij, ai kish shprehur edhe ankthin e njeriut moderrn.
Nëse Homeri e kishte lartësuar njeriun, bёrё atё një me hyjnitë. Nëse Dante i kishte hulumtuar atij moralin dhe llumin e mëkatit. Nëse Servantesi, ishte tallur me mediokren, të vjetrēn, demodenë dhe me ёndёrrimtarёt e fantaksur. Nëse Shekspiri ishte marrё me ndërgjegjen pis të njeriut, krimet, vrasjen e gjumit, fajet e tij dhe deliret e pushtetarëve. Nëse Dostoevskij kishte hulumtuar njeriun si filozof, psikolog, psikiatër, sociolog dhe artist. Kafka, kish nxjerrё në pah “fajin e tij” moderrn. Një “dënim” i pamundur të deshifrohej me fjalë, me pika dhe me argumente. Por faji i njeriut moderrn, sidomos tani me emigrimin pa fund, humbja e tij në botën e madhe miljardëshe, vetmia e tij prej ujku, zhbërja e identitetit të tij zanafillor, e bёnte mesazhin e këtij shkrimtari,akoma edhe më bashkëkohorë dhe aktual.
Praga tani, pak nga pak po mbёshtillej nё mjergull. Ishte njё mjergull e çuditshme. E ftohtё dhe krejt gri. Dritat e fuqishme, tё cilat ndriçonin jo vetёm parmakёt e gurtё dhe tё gjёrё, por sidomos skulpturat mbi Urё, tani pak nga pak po mbёshtilleshin me vellon e mjergullёs. Njё perde e shurdhёt, plot me njё shkёlqim tё verdhё, fare tё verbёr dhe amorf, ndihej gjithkund. Tek ecnim si murgjёr pendestarё, shihnim qё era kish filluar tё pushonte. Kёmbёt tona, me kёpucёt mbushur me ujё, tek rrёzoheshin mbi gurёt e zinj, dukeshin sikur shkisnim mbi lluc. Gjithçka po mblidhej me njё mjergull tё çuditshme. Godinat tutje: kullat e gurta plot zbukurime krishtlindje, dhe me skajet e ngritura si pirgje. Kёshtjella e Pragёs, me ngjyrat e saj kafe nё tё verdhё, Katedralja e San Vitus, po ashtu edhe shenjtorёt dhe engjёjt prej guri ngritur mbi bordurat e Urave fare pranё nesh, gjithçka po zhytej nё mjergull. A ishte kjo, mjergulla e kohёs? A jam ndoshta duke fjetur? A ndoshta gjendem nё mes tё njё ёndёrre dhe as vetё nuk e di ku ndodhem? Pse erdha? Ç mu desh kot? Tё zgjojandoshta fantazma shekujsh? Vazhdoja tё hidhja hapat shpejt. Gjithkund, njё si magji e frikshme mё ndiqte me sy tmerri. Por hijeshija e sё resё, e sё pamundurёs, e sё padukshmes, vinte njё moment dhe bёhej gati e padurueshme. Ndaj edhe doja qё ajo urё mos tё pёrfundonte kurrё, por gjithashtu doja edhe t’i ikja atij qameti mjegulle, plot ankth dhe tё papritura si nё tregimet e zymta tё Kafkёs. I cili, plot njё shekull mё parё, jo vetёm qё kishte kaluar mbi kёtё urё, por gjithashtu, me siguri kishte ndjerё edhe frikёn e mjergullёs, tё territ. Erёn qё fshikullonte harqet e saj, dhe atje poshtё, ujin e zi, tё rrёmbyeshёm, pёrthithёs, tё shqetёsuar, si tё ishte ura e Librit.
