Pensionet dhe Fushata

Nga Koço Broka 

Botuar në DITA

Para ca ditësh, isha me një mikun tim, e mbasi shkëmbyem disa nga memet e vidiot e fundit nga fushata zgjedhore, se kush ishte më pikantja, më pyet: E dëgjove Kryeministrin në Cërrik?! Duke biseduar me fermerët, midis të tjerash Ai tha pak a shumë kështu:

-“Ka ca nga këta shitsit e qylymave… i keni parë ju se tani në fushatë  ju vinë dhe këtu që u shesin qylyma fluturues,  se duan votën që tu hipin në qilim e të fluturoni si Aladini po, e dihet ku të çojnë ato qilima pastaj, po thonë një rrugë më pak, një rrugë më pak dhe jepja pensionistëve, çfarë problemi ka, d.m.th., kjo është si me ju thënë juve çfarë problem ka, një mbjellje më pak dhe ha e pi si mbret, mirëpo po kjo është një dardhë që ka mbrapa një bisht shumë të madh,  sepse investimet që bëjmë  në katër anët na sjellin më shumë ekonomi dhe duke patur me shumë ekonomi kemi se çfarë të shpërndajmë, se në se ulemi dhe i hamë të gjitha dhe nuk mendojmë çfarë do mbledhim nesër që çfarë do të shpërndajmë pasnesër mbetemi me dy gishta në gojë.” Le tia lemë për disa minuta mënjanë rromuzet e kryeministrit me partitë e reja apo të vjetra, vazhdon miku im. Kam idenë se Ai ua merr në kthesë të paktën me rromuzet e premtimet që po bëndhe pyeti:- Vërtet do mbetemi me gisht në gojë në se bëhet një rrugë më pak si thotë kryeministri ynë, dhe ato shpenzime u jepen pensionistëvë?! Cili është mendimi jot si ekonomist?!

Para sysh më doli Prof Hekuran Mara një nga pedagogët më të shquar në monizëm, kur po na shpjegonte temën, mbi normën e akumulimit mbi ndarjen e të ardhurave kombëtare dhe shtesës së tyre, në akumulim dhe në konsum, në normë akumulimi dhe normë konsumi; por edhe se si rrodhën këto raporte defakto në vitet shtatëdhjetë e tetëdhjetë të shekullit të kaluar në ekonominë shqiptare. Ndërsa pretendohej për ti dhënë përparësi normës së akumulimit se pa të,  nuk ka investimeve, nuk ka riprodhim të zgjeruar,  nuk ka shtesë prodhimi dhe për rrjedhojë nuk ka as shtim konsumi, në fakt  ndodhi që, norma e akumulimit, pas mbështetjes kineze filloi të bjerë dhe po kështu edhe konsumi për frymë dhe viti 1990 u mbyll me normë akumulimi zero, nga 36 % që ishte kur isha  student aty nga viti 1972-1973. Ekonomia ka disa ligjësi të brendshme që ndodhin pamvarësisht nga rendi ekonomik- shoqëror. E tillë është dhe raporti i ndërsjelltë midis prodhimit dhe konsumit, që aq bukur na i shpjegonte profesori ynë. Po me sa duket ne shqiptarët nuk paskemi dëshirë të mësojmë nga historia.

Funksioni i prodhimit, (përfshi shërbimet) dhe për rrjedhojë e rritja e konsumit mbi bazën e tij, (e aq më tepër pensionet një nga zërat kryesorë në vendin tonë), është diçka më kompleks. Po për thjeshtësi ai u paraqitet  studentëve (jo vetëm nxënësve) si një  produkt i dy faktorëve kryesorë, dhe shtesës së burimeve njerësore dhe atyre kapitale- shpenzimeve kapitale. Q= f ((K, L). Por në fakt ai është edhe produkt jo vetëm i rritjes sasiore por dhe i rritjes cilësore të tyre, zhvillimit të shkencës, novacionit, përdorimit të tyre në praktikë por dhe realizimit sa më më efektivitet dhe eficencë të tyre. Është një funksion kompleks që ja vlen të analizohet hap pas hapi, tej rromuzeve, apo takimeve jo të pakta tallava e me shpenzime jo të vogla të fushatës zgjedhore, që po shohim e dëgjojmë.  Memet e  vidiot e shumta nga fushata zgjedhore po shtohen jo rastësisht…

Kryesorja është që këto raporte të shihen e trajtohen jo në mënyrë mekanike e dogmatike, por të lidhura ngushtë me një element tjetër thelbësor efektivitetin dhe eficencën e përdorimit të tyre, sa më efektivitet përdoren investimet kapitale, se si përzgjidhen ato, apo element të tjerë që ndodhin konkretisht në ekonominë shqiptare. Psh vitin e kaluar rritja e Prodhimit të Brendshëm Bruto, nuk u mbështet nga rritja e investimeve publike të cilat ndryshe nga sa pretendon Kryeministri, jo vetëm nuk u rritën por u ulën diçka, por nga rritja e kreditit bankar, investimeve private, investimet e huaja direkte, remitancat, etj që kanë ndikuar edhe në shtesën e të ardhurave buxhetore që mundësoi shtimin e shpenzimeve për pensionistët vitin e kaluar dhe në kushtet e uljes së dukshme të deficitit buxhetor. Shkurt nuk ka rëndësi se është mace e bardhë apo e zezë, rëndësi ka  në sa ajo i kap minjtë. Por këto e të tjera sidomos shifrat, me sa duket nuk duan ti shohin pjesëmarrësit në takimet elektorale.

Ke dëgjuar për rindërtimin e ish stadiumit Qemal Stafa sot Arena. Pamvarësisht nga anatemimet që iu bënë fillimisht këtij investimi, në fakt kthyeshmëria finaciare e tij rezultoi shumë e lartë. Natyrisht kjo nuk mjafton, përderisa ka disa investues që nga Qeveria shqiptare, UEFA, shoqëria private, menaxhimi i tij dhe sidomos shpërndarja e fitimit të siguruar. Ekonomi tregu jemi… Pra shkurt përgjigja varet nga analiza e detajuar konkrete qoftë e këtij rasti të trajtuar në përgjithësi.

Ke dëgjuar për investimet e kryera në Karavasta nga një koncesionar i huaj, për prodhimin e energjisë elektrike nga ajo diellore, ku pjesa e energjisë të prodhuar që i shitet ndërmarrjeve publike të energjisë elektrike shqiptare sipas kontratës, është me një çmim relativisht të ulët. Kryeministri ynë nuk preferon të ushtrojë autoritetin e vet, që kompanitë publike të prodhimit, tranferimit, blerjes dhe të shpërndarrjes të energjisë elektike, të bëjnë transparencën me publikimin e bilanceve, apo çmimit dhe efektit tërësor të kësaj rruge zhvillimi, por krahas shtimit të pensioneve në fund viti, dha dhe karamelen tjetër atë të uljes së çmimit të energjisë elektrike, që nga shkurti i këtij viti.

• Gjithësesi vëndin qëndron në përgjigjen time e zë prezantimi dhe analiza e vetë buxhetit të shtetit për vitin 2024.
• Fillimisht duhet thënë se në buxhetin fillestar të tij, parashikohej një shtesë prej 32.7 miliard lekë më shumë krahasuar me buxhetin e faktik të vitit 2023, ose me një ritëm rritje prej 5.1%. Ndërkohë shtesa e të ardhurave buxhetore mbështetej nga një shtim prej 10.5 miliard lek më tepër investime publike krahasuar me faktin e vitit paradhës, ndërsa shpenzimet për sigurime shoqërore-pensionet nga kjo shtesë të ardhurash parashikohej të shtoheshin 15.6 miliard lek më shumë se fakti i vitit 2023.
• Buxheti fillestar i vitit të kaluar ka pësuar tre ndryshime të dukshme, si ai me Aktin Normativ nr.1 i datës 21.02.2024, Aktin Normativ nr.3  i datës 28.08.2024 dhe Aktin Normativ nr. 5, datë 19.12.2024.
• Dy aktet e para karakterizohen nga dukuria e shtesës të të ardhurave buxhetore. Me Aktin normative nr 1,  të ardhurat buxhetore u shtuan me 10.7 miliard lek të tjerë ose 43. 4 miliard lek më shumë se viti 2023 me një ritëm rritje prej 6.7 %.
• Me Aktin normativ nr 2 të fund Gushtit, 2024, të ardhurat buxhetore shtohen edhe 27.3 miliard lek të tjera, duke u shtuar me 38 miliard lek gjithsej ndaj buxhetit fillestar ose duke u shtuar në plan me 70.7 miliard lekë, ndaj faktit të vitit 2023. Në fakt vetëm 57 miliard lekë ishin parashikuar nga shtesa e të ardhurave tatimore, ndërsa pjesa tjetër ishte nga të ardhurat jo tatimore. Ndërsa brenda kësaj shtese të rritjes të të ardhurave tatimore një pjesë jo e vogël ishte nga të ardhurat e pushtetit vendor më masën prej 10.2 miliard lekë , ku pjesa më e madhe ishte një shtesë jo e vogël ishin të ardhurat taksa taksës mbi Ndërtesën.
• Sidoqoftë në funksion të rritjes të të ardhurave buxhetore që në buxhetin fillestar si evidentova më lart ishte parashikuar një shtesë në shpenzimet kapitale krahasuar me faktin e vitit 2023, në masën e 10.5 miliard lekë. Me aktin normative nr 1 shtohen edhe 6.2 miliard lekë të tjera shpenzime kapitale të planifikuara. Ndërsa më aktin normativ nr 3 të Gushtit, shpenzimet për investime shtohen edhe me 14.9 miliard lekë të tjera, ose një shtesë prej 6 milliard lek më shumë se sa vitin paraardhës 2023 duke u parashikuar që investimet gjithsej të arrin për vitin 2024 në 150.5 miliard lekë me një ritëm rritje prej 26.6 %.
• Ndërsa akti nr 5 i datës 19.12 2024, nuk prekte të ardhurat totale buxhetore që mbeteshin në nivelin e Aktin Normativ paraardhës të gushtit në 714.1 miliard lekë, por bënte një rishpërndarje të pjesëshme brenda të ardhurave totale buxhetore dhe një rishpërndarje të konsideueshme të shpenzimeve buxhetore. Çfarë ka ndodhur në fakt me këtë rishpërndarje që ka bërë vetë Qeveria!? Shpenzimet kapitale ulen me 14.9 miliard lekë, ndërsa fondet për sigurime shoqërore për  pensionet, shtohen me 3 miliard lekë. Pra uli shpenzimet kapitale- investimet dhe rriti shpenzimet për pensione. Këtë e ka bërë me aktin e vet normativ Qeveria Rama.

Çfarë ndodhi me realizimin në fakt të buxhetit 2024?

Investimet-shpenzimet kapitale u  realizuan në fakt 115,4 miliard lekë nga 118,9 miliard lekë që ishin ato në vitin 2023, kur shpenzimet për sigurimet shoqërore u rritën nga 170.2 miliard lekë në vitin 2023 në 188,6 miliard lekë për vitin 2024, pra një shtesë prej 18.4 miliard lekë  duke lënë dhe 6.3 miliard lekë (pra 24.6 miliard lekë më shumë) të tjera për bonusin dhënë për pensionistët në Mars 2025. E gjitha kjo kur deficiti buxhetor u ul nga 31.3 miliard lekë në vitin 2023 në vetëm -18.2 miliard lekë, ose vetëm 0.7 % ndaj PBB, më i ulti ndaj të gjithë viteve të tranzicionit. Këto u bënë të munduara se të ardhurat buxhetore për vitin 2024 arritën 710.3 miliard lekë me një shtesë prej 66.9 miliard lekë, ose një ritëm rritje prej 10.4 %. Një dukuri të tillë, që investimet publike të mos rriten, madje të pësojnë një stanjacion e rënie të lehtë, ndërsa shpenzimet për pensione shtohen me 24.6 miliard lekë brenda vitit, në kushtet e uljes së deficitit buxhetor si ndaj programimit për vitin 2024 dhe ndaj vitit paraardhës 2023, ja vlen të njihet e vlerësohet.

Për çudi Kryeministri  nuk u bën jehonë por i u thotë të tjerëve por edhe vetes se në se: nuk mendojmë çfarë do mbledhim nesër që çfarë do të shpërndajmë pasnesër mbetemi me dy gishta në gojë…Kjo e ka shpjegimin. Kryeministri vazhdon të pretendojë se Prodhimi i Brendshëm Bruto i Shqipërisë gjatë mandateve të tij është rritur nga 10 miliardë euro në vit në 25 miliardë euro sot, ose mbi 2.5 herë duke shmanguar se sa është kjo rritje në lek, si në terma nominale ashtu dhe reale. Natyrisht qytetarët dhe vecanërisht pensionistët me nivel nën 200 Euro nuk mund të pajtohen. Por natyrisht nuk mund të pajtohen as dhe ekonomistët. Duke iu referuar të dhënave të INSTAT ritmi mesatar vjetor i rritjes të PBB në vitet 2013 deri 2024 ka qënë si më poshtë

Duke marrë vitin bazë 2013, rezulton se në vitin 2024, rritja reale e Produktit të Brendshëm Bruto ndaj vitit 2013 ka rezultuar 143.2% ose me një ritëm mesatar vjetor rritje prej 3.3%.Mos harrohet që edhe kjo rritje prej 43.2% nuk shperndahet në mënyrë të barabartë midis grupeve dhe shtresave të ndryshme shoqërore.  Pra ndonse ritmi mesatar vjetor i rritjes të PBB-se gjatë viteve 2021-2024 ka qënë relativisht i më i mirë, kënaqshëm, me ndikime positive ne konsolidimin fiscal, me prezantimin e rritjes së PBB-së në euro, Kryeministri nuk bëhet i besueshëm dhe nuk lejon e pengon vetë të shihen disa arritje reale,  duke goditur në të njëjtën kohë shpresën.

Prandaj mikut im,  si dashamirës i seranatave korcare, mos hezito ti përgjigjesh Kryeministrit  me vargjet e këngës:

Të tjera bën /të tjera thua /që të ma prishësh mëndjen mua / Por unë mendjen e kam të mbledhur/ Se asnjë tjetër s’ma ka hedhur…

Më mirë merrja këngës ti, se sa të vazhdoj unë, me  shifrave të tjera, por mos harro edhe këngën tjetër, që bën fjalë se me një lule nuk vjen pranvera… se rritja e dukshme  e pensioneve që ka ndodhur  vetëm në këtë periudhë elektorale, është përballë para një sfide reale për tu zhndruar në një rritje të vazhdueshme, e mbështetur nga një rritje e qëndrueshme e prodhimit, shërbimeve, investimeve….në kushtet aktuale të zhvillimeve demokrafikee, ku prognozimi  i popullsisë për çudi po shtyhet nga Kryeministri pas zgjedhjeve, ndonse  nga Censusi i vitit 2023 ka kaluar jo pak kohë.

Do ishte mirë që Kryeministri ynë, të angazhohet më pak me mburrjet dhe premtimet kaba gjatë   fushatës zgjedhore, me kohën që harxhon për daljet në media, po ti kushtojë më shumë vemendje e  më shumë kohë, për të bërë të  mundur që treguesit e mësipërm, të rritjes të PBB-së vitet e fundit,  të bërjes së mundur të shtesës së shpenzimeve për sigurimeve shoqërore, edhe në kushtet e konsolidimit fiskal, të ruhen dhe kjo rritje të jetë e vazhdueshme dhe qëndrueshme si për vitin 2025,  por edhe në të ardhmen