Vendimi i Rusisë për të dalë nga Traktati Gjithëpërfshirës i Ndalimit të Testeve Bërthamore, marrëveshja historike e vitit 1996 që krijoi një konsensus global kundër shpërthimeve bërthamore për qëllime ushtarake dhe paqësore, ka ngritur frikën nëse Moska po shqyrton seriozisht rifillimin e testeve të saj bërthamore. Mbi 100 të tilla, të cilësuara shpërthime bërthamore “paqësore”, janë kryer në epokën sovjetike, por të dhënat për to nuk janë të qarta për shkak të mungesës së monitorimit të vendeve ku shpërthimet nuk shkonin sipas planit.
Programi sovjetik i shpërthimeve bërthamore paqësore u krye midis viteve 1965 dhe 1988, tetë vjet pasi Shtetet e Bashkuara nisën teste të ngjashme.
Ozharovsky në republikën Sakha në Rusinë Lindore është një prej vendeve ku janë kryer shpërthime të tilla. Në vitin 1978, një shpërthim i urdhëruar nga Ministria Sovjetike e Gjeologjisë për studimin e thellë të kores së Tokës tronditi zonën, duke krijuar një re radioaktive që mbështolli 80 punëtorë. Më vonë, substancat e rrezikshme u mbyllën nën një sarkofag mbrojtës me zhavorr afërsisht në lartësinë e një ndërtese trekatëshe. Kjo zgjidhje mund të funksionojë për ca kohë, por nuk është e përhershme.
Në të gjithë republikën Sakha, 2 nga 12 shpërthimet e kryera rezultuan në lëshimin aksidental të substancave radioaktive.
Në atë kohë, banorët nuk u informuan për testet. Ata e zbuluan të vërtetën 15 vjet më vonë. Sot, rreth 1 milionë banorët e kësaj zone fajësojnë shpërthimet për problemet e tyre shëndetësore si kanceri, edhe pse zyrtarisht nuk janë konfirmuar lidhje mes të dyjave.
Rajoni ka gjithashtu probleme mjedisore më të vjetra, si ndotja e lumenjve nga kompanitë nxjerrëse; Gjeneratorët radioaktivë të lundrimit të epokës sovjetike që autoritetet i pastruan vetëm në vitin 2013; pika skenike të raketave hapësinore që përmbajnë heptil shumë toksik; madje edhe pretendimet për hollimin e shtresës së ozonit.
Autoritetet nuk u japin banorëve informacion të mjaftueshëm për këto çështje dhe ndikimin e tyre të mundshëm në shëndet. As nuk ka pasur studime gjithëpërfshirëse për të konfirmuar ose përjashtuar lidhjen midis një problemi të veçantë mjedisor dhe rasteve të kancerit. Në kushtet e mungesës së informacionit zyrtar të përditësuar në lidhje me situatën, banorët kanë nisur të nxjerrin vetë konkluzione, duke nxitur frikën në mesin e popullatës së Sakhasë.
Një hulumtim i kryer nga Free Yakutia Foundation, në vitin 2020, tregoi një “prevalencë të moderuar” të sëmundjeve onkologjike në Sakha krahasuar me rajonet e tjera ruse, ndërsa një studim i vitit 2018 zbuloi ritme të larta rritjeje të rasteve të tumorit tek fëmijët e Sakha-s, gjë që nuk është e natyrshme dhe tregon nevojën për kërkime të thelluara.
Përveç zonave të ndaluara në Sakha, testet bërthamore në vende të tjera në Rusi që mund të jenë ende burim i ndotjes radioaktive. Midis tyre janë varrosjet e mbetjeve bërthamore të mbetura pas shpërthimeve të dështuara në rajonin e Permit dhe vendi i shpërthimeve bërthamore të Dnepr në malet Khibiny në rajonin Murmansk, të cilat kontaminuan ujërat nëntokësore me tritium.
Shumica e zonave potencialisht të rrezikshme të mbetura pas shpërthimeve nuk kanë asnjë pronar sot. Agjencia shtetërore atomike Rosatom është pasardhëse e drejtpërdrejtë e Ministrisë së Ndërtimit të Makinave të Mesme të BRSS që mbikëqyrte industrinë bërthamore sovjetike.
Ekspertët thonë se është e nevojshme të monitorohen këto vende, sepse disa procese nëntokësore, të tilla si kolapsi i kaviteteve të mbetura nga testet bërthamore ose përmbytjet mund të zbulojnë rrezatimin e fshehur që mund të ndotë akuiferët. /Respublica
p.c. / dita
