Kur fjalën e kishte dyfeku, kujtime për 116-vjetorin e lindjes së Shefqet Peçit

Nga Sevo Tarifa

Sado të shkruash për gjeneralin e lavdishëm Shefqet Peçi, vështirë se e përballon të gjithë veprimtarinë e tij gati shekullore. Kemi të bëjmë me një figurë të madhe kombëtare, mendja dhe zemra e të cilit ishin ushqyer me atdhetarizëm qysh fëmijë. Frymëzimet e para i merrte përmes episodeve trimërore të Çelo Picarit, të Çerçiz Topullit etj. Me kërshërinë fëminore pyeste për Atdheun, pushkën, trimërinë, punën. Edhe pse i vogël, mendjen e kishte te dyfeku. Në vend që të blinte miell me 70 lireta, siç u porosit nga i ati, bleu një pushkë nga një italian! Djali i Shaqir Peçit po bëhej “burrë”!

Kur bleu armëwn, për dy muaj mbushte 7 vjeç! Nuk mjaftohej me punë shtëpie, në fushë e në mal. Bisedat që dëgjonte nga më të rriturit në fshat i mbeteshin në mendje, sidomos ato për varfërinë dhe synimet greke e italiane ndaj Shqipërisë. E shihte të keqen te lakmia e tyre për pushtimin e Shqipërisë dhe te këqijat rregjimi antipopullor. Më vonë, në shenjë do të kishte Zogun. Ende s’dinte shkrim e këndim, hyri në “universitetin e historisë”. Duke lënë mënjanë kujtimet personale që kam në terren, në marrëdhënie lufte e pune me këtë Heroi, do të paraqitja të përmbledhur disa pamje nga vepra e tij e pikatur.

1

“Shefqeti i hekurt”! Kështu e quanin disa shokë. Antizogizmi dhe antifashizmi i tij plekseshin bashkë, me fillesë para pushtimit fashist të Shqipërisë. Djaloshi 14 vjeçar, pjesëmarrës në luftën e Vlorës më 1920! Pushka e tij “këndoi” dy ditë në luftën mbi Sinanaj. Më 21 qershor ra garnizoni i Tepelenës. E mbante afër vetes Riza Veipi, 6 vjeç më i madh, të cilin më vonë Shefqeti me modesti do ta quante “Profesori im”! Lufta vazhdoi në Drashovicë. Kur u dha urdhër “Gunat mbi tela”, Shefqeti hodhi jelekun! Dhe përsëriste thirrjen “O Vlorën, o vdekjen”!

Me çlirimin e Vlorës qëndruan në qytet nga çdo çetë pesë veta. Nga çeta e Piciarit njëri ishte Shefqet Peçi. Ai tërhiqet drejt rrobës ushtarake dhe armatosjes. Regjistrohet ushtar në mbrojtje të kufirit. Caktohet me shërbim në Kakavie. 17 vjeçar shkon në shkollën ushtarake të Vlorës, por nuk pranohet se nuk ishte 20 vjeç. Në 1928 dërgohet në shkollën e oficerave të artilerisë në Tiranë. Mungesa e gjimnazit të plotë të Gjirokastrës, që e ndërpreu, i dyfishonte vështirësitë. Por me vullnet të forte, pas tre vitësh, titullohet ofiçer. Disa e quanin “Shefqet i hekurt”. Krijoi lidhje me nxënës ushtarakë, midis të çilëve Asim Zeneli, Mustafa Matohitini, Memo Meto.

Nga eprorë dhe regjimi në fuqi dyshohej se ishte fanolist, antizogist. Dhe vihet në rreth të kuq. Fillon një kapitull i ri, jeta e burgjeve. Mbahet i izoluar, në hetim, me pyetje, presione, kërcënime. Pas një muaji transferohet në Berat. Bashkë me Memo Meton shkojnë e vijnë në Kuçovë. Pa nga afër jetën e rëndë të naftëtarëve. Kryen “akademinë” e tyre. Survejohet. Shkon në Picar. Bisedojnë me Riza Veipin për sigurimin e armëve, se “kjo i lan hesapet për përmbysjen e feutalëve dhe të Zogut”.

Më 1937 arrestohet për here të dytë. Burgoset në Tiranë. Tre muaj pyetje, shantazhe. Qëndron i papërkulur. Kryen edhe “Akademinë” e burgjeve. Lirohet i pafajshëm. Dy lirime, një nga burgu, një nga ushtria. Por në fakt s’ishte i lirë se “nuk ishte i përshtatshëm për ushtrinë”! U detyrua të shkojë familjarisht në Picar. Si i internuar, përgjohej. Më në fund u lejua të shkonte vetëm në Elbasan, ku u punësua në Normalen e atij qytetit, kujdestar i konviktit dhe shpejt kryekujdestar.

2

Shefqet Peçi zbret në terren. Vepron aktivisht për organizimin e luftës antifashiste në Kurvelesh. Më 15 qershor 1942 shkon në Vlorë. Përfytyron Luftën e 1920-ës. E pret trimi Teli Ndini. Njihet me Hysni Kapon. Të nesërmen mbërrin në Picar. E takon Sejdi Axhaliu (Trimi). Udhëton në zonën e Kurveleshit, propagandon për luftën, bisedon për armët, ndihmon në ngritjen e këshillave naçionalçlirimtare. Takon pleq patriotë trima. Demaskon tradhtarë e ballistëve si Ismail Golmi dhe Veip Runa. Nga Kaparieli dalin një grup partizanësh.

Më 9 korrik 1942 mbledh popullin e Picarit. Riorganizohet këshilli. Diskutime e debate. Pyetje edhe provokuese, njëra nga Hasan Xhaferi:

“Kush janë armiqtë e brendshëm, Shefqet?”.

Përgjigje: “Ata që çojnë ujë në mullirin e fashistëve”!

Folën edhe Mustfa Matohiti e Memo Meto. Kato Peçi, kjo grua e vendosur, e urtë, e thjeshtë po bisedonte me gratë antifashiste të fshatit. Kështu u vazhdua në çdo fshat të Kurveleshit, ku flisnin edhe lufëtarë si Sadik Buzo, Karadaku, Felek Lelo, Dalip Haxhia.

Ato ditë vere 1942 të punës së Shefqetit “I ngjanin një shqiponje që njërin krah e ka në Picar, tjetrin në Elbasan”. Mbante lidhjet me drejtuesit e partisë, ndiqte ngjarjet e kohës. Mendjen e kishte te Normalja, e cila ishte pjesë e jetës së tij. Shkoi për pak ditë në Llixhat e Elbasanit. Mafia e zezë fashiste u vu në kërkim të tij. Në mesnatë hyjnë nga dritarja në dhomë. Ishte në gjumë. E ndjeu. U zgjua. Zgjati dorën të merrte revolverin nën jastëk, por mbi duart e tij ranë prangat.

Me auoblindë e çuan në burgun e Gjirokastrës. Tahir Kolgjini kishte planifikuar pushkatimin e tij. Ky ishte arrestimi i tretë. Mbërriti në qeli prefekti. Fjalët e para që shkëmbyen:

– Ju jeni rebeli Shefqet Peçi?

– Jam luftëtari Shefqet Peçi!

– Jam Tahir Kolgjini.

– Ah, Tahir Kolgjini! Ta kam dëgjuar emrin kur gjalmëzezat çojnë djemtë e tyre në varr, ata djem që ti i vret. Populli të ka dënuar me vdekje, zoti Tahir. Në qoftë se s’të kam vrarë unë deri sot, mos u bëj merak, do ta kryejnë djemë e tjerë këtë detyrë”.

Sikur të kishin gojë muret e burgut të “shtatë penxhereve”, do të tregonin torturat e egra fashiste, por edhe qëndrimin burrëror të Shefqet Peçit e të luftëtarëve të tjerë, që s’i lejonin as të takoheshin. Shefqeti shkruante: “Si s’të shoh, o Memo nuri? Anameso na ndan muri”. U organizua arratisja e Shqefqetit dhe i disa komunitëve të tjerë nga burgu! Armiqtë dështuan. “Tërmeti” vazhdoi më me vrull. Fshat më fshat me vendimet e Konferencës së Pezës. Ndihmë efektive për ngritjen dhe funksionimin e këshillave. E nisi nga Mashkullora dhe vijoi fshatrave të krahinës së Kardhiqit. Rreth tij komunistë e atdhetarë besnikë si Vehip Myrtaj, Çavo Puçi, Abaz Çani, Hamza Makashi, Fuat Shehu, Sevo Rrapi, Jano Nini, Kasëm Golemi, Neshat Çarçani, Tilo Guga, e dhjetra të tjerë. Demaskohej Balli si “kobure e fashizmit”! Kudo dilnin partizanë “Nuk pyeste njeri nëse u mbushën livadhet me lule, por a u mbushën malet me prtizanë”.

Fjalën e kishte dyfeku. Krijohen formaçione partizane. Më 7 gusht 1943, formohet batalioni i parë, që mori emrin “Asim Zeneli”. Në mitingun e zjarrtë me 2000 veta te Rrapet e Prongji-Kardhiqit, i deleguari i Komitetit Qendror të PKSH dhe kryetari i Këshillit Krahinor të Kardhiqit, Shefqet Peçi, mbajti një fjalim luftarak, të shkëlqyer, që u brohorit disa herë. E nisi me fjalët: “Kurveleshas, vëllezër e motra, familje të dëshmorëve. Batalioni që shihni këtu është mishi dhe gjaku juaj. Me armë supit janë këtu djemtë dhe vajzat tuaja. ‘Shkoni djem e vasha malit, na thatë ju, luftoni e nderoni vatanë që na i ka zaptuar dushmani’. Populli derdhi gjakun qysh më 7 prill, katër vjet më parë. Shqiptarët s’mund të presin 400 vjet ‘të piqet koha për luftë’, siç thonë ballstëi. Ne, partizanët, edhe sot u themi ballistëve të heqin dorë nga marrëveshja ‘Dalmaço-Këlçyra’. Ajo marrëveshje është tradhti”.

Nërkaq u njoftua se komisari i batalionit është caktuar Shefqet Peçi. U komunikuan dhe kuadrot e tjerë. Ishte ditë historike, që nisi me këngë dhe u ngrys me luftë. Batalioni kaloi nga beteja në betejë. Në Nepravishtë u arrestuan krerë të kriminelëve, që kishin vrarë 45 burra dhe dogjën Labovën e Kryqit dhe Glinën. U penguan italianët të hynin në Kardhiq. Lufta u bë në bregun e Shehe, në afërsi të xhadesë te Ura e Kardhiqit. Rezikohej Humelica, banorët e së cilës u strehuan në Prongji. Në Mashkullorë u bë 11 orë luftë. Fashistët dogjën 23 shtëpi, 18 haure dhe xhamia e fshatit. Vranë një plakë 80 vjeçare, Zelide Bistrin. Aksione luftarake u kryen në Libohovë, në disa fshatra të Kurveleshit. 300 partizanë mbërritën në Progonat, ca ballistë ikën nga fshati. Hynë 50 ballistë të tjerë, por edhe këta u larguan. Luftohej me heroizëm në Cepo e rrerth saj. “Çepua si Stalingradi / Nisi luftën me furi / Shefqet Peçi si tërmeti / Mbi gjermanët bën kërdi”. Themelet e Brigadës VI Sulmuese u hodhën e u çimentuan në gjak. Për emrin e batalionit të parë Shefqet Peç shkroi “Sa emër i bukur, si dita me diell / Më duket siç je, e lartë në qiell / Me ty sa të jem, me ty sa të shkrihem”.

3

Shkëlqyen dy brigada. Me rënien heroike të Abaz Shehut, të sapo emëruar komandant i Brigadës V Sulmuese, kjo detyrë iu ngarkua “Tërmetit”. Ishte java e fundit e dhjetorit 1943, etapa e parë e Operacionit të 2000 forcave gjermano-balliste të Dimrit. Kishte një labirinth vështirësish. Por Shefqet Peçi, ashtu si Abaz Shehu, ishte një revolucionar profesionist e me shkollë ushtarake. Bashkë me komisar Hysni Kapon, me një efektiv prej 950 forcash, u mblodhën në fushën e Tërbaçit, përballuan me fitore luftime të ashpra me armikun.

Brigada zhvilloi qindra aksione luftarake në Shqipërinë e Jugut, në Shqipërinë e Mesme dhe atë të Veriut, si në Mesaplik, Kurvelesh, Salari; Luftimet për mbrojtjen e Kongresit të Përmetit, në Qafën e Gjarpërit, te Guri i Prerë, në Macukull, Peshkopi, Kukës, Lumë, Tropojë etj, ku spikatën aftësitë komanduese të Shefqet Peçit e të kadrove të tjerë. Brigada ndodhej midis shumë armiqve: gjermanëve, ballistëve, spiunëve, dimrit të egër, mungesës së ushqimeve, veshmbathjeve, pengesave natyrore etj.

Komandant Shefqeti shikonte çdo gjë me syrin politik e ushtarak: këtej hapte hartat, andej shihte rapotin e forcave me armikun. Kujdesej për shëndetin e luftëtarëve, për të plagosurit, për evakuimin dhe strehimin e popullit. Takohej e pyeste njerëz të fshatit, interesohej për fëmijët e tyre. Dëgjonte mendime të njerëzve të thjeshtë. Një grua labe, së cilës i ishte djegur tri herë shtëpia, në një rast i thotë: “O, mo, Shefqet, ne kemi hallin për ty e trimat e tu. Po je ti mirë, edhe ne mirë jemi. Ti si je me shëndet, si i ke shokët? Dritë jini e dritë u shkoftë. I bini këtij derr jermani, se çdo ai që vjen nga ana e anës gjer këtu? Ç’i kemi bërë që e vraftë allahu! Ne sytë nga ty i kemi. Se je madem i fshatit, e shpresë e njeriut. Na nderon kudo që vete”.

Edhe në zjarrin e Operacionit armik të Dimrit Shefqeti kujdesej për jetën e partizanëve. Armiku bënte rrethime, por “për partizanët s’ka rrethim pa shteg”. E gjejnë udhëdaljen edhe me jetë. Shefqeti informohet se kanë mbetur të rrethuar 70 partizanë. Shtigjet janë të zëna me gjermanë e dëborë. Kishte dy rrugë: ose të ngrenë flamurin e bardhë e të bien robër në duar të gjermanëve, ose të luftojnë deri në vdekje! Po ndërsa Shefqet Peçi ishte duke menduar planin se si t’i shpëtonte këta partizanë, njoftohet se në një shtëpi kishte mbetur i rrethuar partizani Petro Konomi.

Ky luftëtar trim thirrjen e gjermanëve për t’u dorëzuar nuk e pranon. Gjermanët hyjnë në oborr të shtëpisë dhe i vënë flakën për ta djegur bashkë me partizanin, i cili hidhet nga dritarja me bomba në duar dhe vdes në mes të gjermanëve të vrarë! Të 70 partizanët e rrethuar shpëtuan, se u ngritën në këmbë natën kaparjelas, të vegjël e të mëdhenj, me armë, sëpata e thika. Shefqeti shkrihet me ta, në ballë të sulmit, partizanët shpëtuan, gjermanët dështuan, lanë 7 të vrarë e 5 robër! Të tjerët i mori lumi, ca i hëngri plumbi! Dhe Shefqeti shkroi: Sapo nisi lufta dhe u ndez rrebeshi/ Hajde djem të nënës, yje Kurveleshi / Populli në këmbë, bllok me partizanë / Si përrenjtë poshtë, ç’u derdh mbi gjermanë”!

Për partizanet shoqe dhe pionierët kujdesi i Shefqet Peçit ishte i veçantë, sidomos kur jeta e tyre rrezikohej. Në një sulm partizan, i ra në sy se pionierja partizane Nimete Progonati shpejtonte në fushën e luftimit me armë në dorë për të zënë pozicionin. I thërret komandantit të batalionit: “Ktheje atë’vajzë! Ajo është tepër e vogël për këtë luftë”.

4

Me vëllezërit kosovarë. Më 1 tetor 1944 Brigada V kaloi në Kosovë për të ndihmuar vëllezërit shqiptarë dhe popujt e ish-Jugosllavisë të çliroheshin nga robëria fashiste. Në bashkëpunim me brigadat I dhe IV kosovare dhe Brigadën e III Sulmuese të UNÇSH, çliroi pjesën perëndimore të Kosovës, si dhe qytetet Gjakovë e Prizren. Mëngjesi i 17 Nëntorit e gjeti Prizrenin të çliruar, përkim i bukur ky me çlirimin e Tiranës në të njëjtën ditë. Shefqet Peçi tha: “Lufta jonë nuk është gjë tjetër veçse vazhdim i luftës së Lidhjes së Prizrenit, i të gjithë luftrave shumëshekullore”.

Fjalimin e mbajtur komandanti i shtabit operativ të brigadave të Shqipërisë, Shefqet Peçi, që u prit me duartrokitje të gjata e thirrje të zjarrta për Shqipërinë, me thjeshtësinë e partizanit e të luftëtarit të lirisë, e nisi me fjalët: “Vëllezër prizrenas, më bukur se çdo orator kanë folur armët tona të bashkuara kundër pushtuesve fashiastë e tradhtarëve të vendit tonë. Bukur ka folë gjaku i shokëve tanë, që ranë për liri”.

Dhe vazhdoi fjalën përmes një entuziazmi të madh. Në Prizren u organizua një mbremje në nderim të partizanëve shqiptarë, që luftuan për çlirimin e Gjakovës, të Pejës e të Prizrenit. Gjatë qëndrimit në krahinën e Kosovës Brigada V e rriti efektivin e saj në 2000 partizanë. Brigada V i shkaktoi armikut mijëra të vrarë, të plagosur e robër. Nga radhët e saj ranë në fushën e lutës mbi 350 partizanë, midis të çilëve 9 Heronj të Popullit. Dhe vetë Brigades iu dha titulli i lartë Hero i Popullit.

Të nesërmen e çlirimit të Prizrenit Shefqetit i shkoi urdhri i Komandantit të Përgjithddhëm Enver Hoxha, që emërohet Komandant i Korparatës së Tretë Sulmuese me qendër në Shkodër. Ndarja me partizanët ishte tepër prekëse. Para nisjes nga toka e Kosovës, Shefqet Peçi shkroi vargjet: “Kosovë, Kosovë, çerdhe trimërie / Gjak i kuq i ndezur, është gjak Shqipërie / Kurrë s’u përkul maja e jataganit / Kundër çdo mënxyre, kundër çdo tirani”. Kur fliste Shefqet Peçi tundej dheu!

***

Familja Peçi grusht! Zemrabashkuar. Kompakte. Shtëpi dyfeku dhe byreku. Me barut të thatë. Mendjet dhe zemrat e pjesëtarëve të saj i ka përshkuar dhe i përshkon kurdoherë atdhetarizmi. Stafeta luftarake e të pavdekshmit Shefqet Peçi kalon e pastër nga brezi në brez. Ky burrë labërie, “dragua i maleve”, nuk u përkul as para antinjeriut gangster, kryetradhëtarit Sali Berisha. “Për njerëz besnik deri në fund ndaj Atdheut, për Shqiptarë të Mëdhenj, për figura historike, që japin jetën “si me le”, ka vetëm datëlindje, se kështu i kemi përjetë pranë, në sy, në mendje, në zemër, natyrshëm, origjinalisht, të gjallë, me trimëri të rrallë.

Flet heroizmi në vitet e zjarrta të luftës dhe të pasçlirimit. Flasin veprat e tyre. Kush e ka bërë këtë heroizëm? Një shqiponjë, i lavdishmi me emrin Shefqet Peçi, që iu afrua qindit, por jetën ia ndërpreu kryetradhtari dhe gangsteri Sali Berisha. Historia ka folur, flet e do të flasë kundër tradhtisë së antishqiptarit Berisha, siç flet e do të flasë për kryetrimin dhe heroin Shefqet Peçi, stafetën luftarake të të cilit po e çojnë përpara atdhetarët e vërtetë shqiptarë, në ballë organizata luftarake e veteranëve dhe e pasardhësve, familja e tij faqebardhë, djemtë dhe vajzat e tij me forcën e pathyer të djalit, trashgimarë të denjë, njërin nga të cilët, Rustemin e dashur, të mençur, të ndershëm, fisnik, të thjeshtin, kryetaarin tonë të nderuar e të talentuar të veteranëve e të pasardhësve, na i rrëmbeu papritur “Kovidi 19”. Rustemi mbetet i paharuar, na i kërkon syri, është përherë në ballë, në radhë në srukturë me veteranë e pasardhës, me të cilët punoi pa u lodhur me gjithë shpirt.