Pensionet janë një çështje tepër e rëndësishme dhe prekëse, veçanërisht për ata që kanë kaluar një pjesë të madhe të jetës duke kontribuar në sistemin e pensioneve dhe tani përballen me sfida ekonomike për shkak të shpenzimeve të jetesës.
Në Shqipëri, ku shumica e pensioneve janë relativisht të ulëta krahasuar me standardet ndërkombëtare, rritja e pensioneve është një nevojë e madhe për të siguruar një jetë dinjitoze për pensionistët dhe për të luftuar varfërinë që shpesh i preka ata.
A duhet të rriten pensionet në Shqipëri?
Po, është e domosdoshme që pensionet të rriten. Me një nivel të inflacionit që ndikon në shpenzimet e jetesës dhe me rritjen e kostos së jetesës, shumë pensionistë në Shqipëri janë të detyruar të përballen me vështirësi të mëdha për të mbajtur standardin e jetesës, sidomos për ata që janë të varur vetëm nga pensioni i shtetit. Rritja e pensioneve është një hap i nevojshëm për të siguruar një nivel më të lartë jetese dhe për të luftuar varfërinë e mundshme të pensionistëve.
Sa duhet të rriten pensionet?
Për sa i përket sasisë së rritjes, kjo duhet të jetë një vlerë që merr parasysh disa faktorë:
1. Inflacioni dhe rritja e çmimeve:
Rritja e pensioneve duhet të mbulojë inflacionin dhe rritjen e çmimeve të ushqimeve, energjisë dhe shërbimeve, përndryshe, edhe pse mund të ketë një rritje nominale të pensioneve, ajo mund të mos ketë ndikim real në përmirësimin e jetesës.
2. Mbështetje për shtresat më të dobëta:
Pensionet duhet të rriten më shumë për ata që janë në situata më të vështira (pensionistët që jetojnë vetëm, ata që nuk kanë mundur të akumulojnë një histori kontributi të mjaftueshme etj.), pasi ata janë më të prekshmit ndaj varfërisë dhe kushteve të vështira ekonomike.
3. Konsideratat e buxhetit të shtetit:
Një rritje e pensioneve duhet të jetë e qëndrueshme edhe për buxhetin e shtetit. Kjo kërkon një analizë të thellë të mundësive financiare dhe balancimin mes shpenzimeve për sektorët e tjerë dhe rritjes së pensioneve.
Nëse do të merrej një vlerë konkrete, mund të ishte një rritje e pensioneve në përpjesëtim me inflacionin dhe rritjen e kostos së jetesës, plus një shtesë për të përmirësuar cilësinë e jetesës së pensionistëve, veçanërisht atyre që janë në nevojë më të madhe.
Sa mund të rriten pensionet?
Një rritje e mundshme mund të bazohet në:
1. Rritja e kontributetve dhe përmirësimi i menaxhimit të fondit të pensioneve:
Nëse kontributet e punonjësve dhe të punëdhënësve mund të rriten, kjo do të mundësojë rritjen e mundshme të pensioneve. Megjithatë, kjo kërkon një proces gradual dhe të qëndrueshëm, pa krijuar barrë të tepërt për punonjësit dhe bizneset.
2. Rritja e efikasitetit të administratës së sistemit të pensioneve:
Shumë herë, pensionet janë të ulëta për shkak të keqmenaxhimit të fondeve të pensioneve ose administratës së dobët. Një përmirësim në menaxhimin e këtyre fondeve mund të krijojë mundësi për rritjen e pensioneve.
3. Diversifikimi i burimeve të financimit për pensionet:
Qeveria ka detyrimin të shqyrtojë mundësi të tjera financimi për të mbështetur rritjen e pensioneve, si fondet nga zëra të tjerë buxhetorë apo krijimi i një sistemi paralel të pensioneve private, që mund të ndihmojë në plotësimin e nevojave për të moshuarit.
Çfarë duhet bërë për të rritur pensionet?
1. Rritja e kontributeve:
Pjesëmarrësit në sistemin e pensioneve (punonjësit dhe punëdhënësit) mund të kontribuojnë më shumë për të siguruar fonde të mjaftueshme për të mbështetur pensionet. Kjo mund të bëhet përmes një reforme të mundshme që do të rrisë përqindjen e kontributeve, por që gjithashtu duhet të jetë e qëndrueshme dhe të mos krijojë ngarkesa për ekonominë.
2. Përmirësimi i administratës dhe transparencës:
Rritja e efikasitetit të administratës do të mundësojë që më shumë fonde të përdoren për përmirësimin e pensioneve, duke ulur burokracinë dhe duke parandaluar keqpërdorimet dhe korrupsionin me fondet.
3. Përmirësimi i kushteve të punës dhe rritja e pagave:
Rritja e pagave mund të kontribuojë në rritjen e pensioneve përmes rritjes së kontributeve, që më pas do të ndikojnë në nivelin e pensioneve për individët.
4. Mbështetje për shtresat më të varfra:
Për të luftuar varfërinë mes pensionistëve, mund të krijohen programe mbështetjeje shtesë, si ndihma sociale për ata që kanë pensione shumë të ulëta. Këto mund të ofrohen si një formë asistence për ata që janë të varfër, duke siguruar një minimum jetese.
– Sa duhet të jenë pensionet që pensionisti shqiptar të bëjë një jetë dinjitoze?
Pensioni aktual nuk është i mjaftueshëm për t’u siguruar një jetë të dinjitetshme për shumicën e pensionistëve, sidomos nëse ata jetojnë vetëm dhe nuk kanë burime të tjera të ardhurash. Por çfarë do të thotë një “jetë dinjitoze” për një pensionist?
Për të pasur një jetë dinjitoze, një pensionist do të duhet të ketë mundësi të:
– Paguajë shpenzimet e përditshme* (ushqimi, transporti, shpenzimet e shtëpisë).
– Paguajë për shërbime shëndetësore dhe të ketë mundësi për trajtim mjekësor të duhur.
– Mundësi për aktivitete sociale dhe kulturore që ndihmojnë në mbajtjen e mirëqenies shpirtërore dhe shëndetit.
– Mundësi për të mbuluar nevojat e tjera si rregullimi i shtëpisë, shpenzimet emergjente, dhe ndihma për anëtarët e familjes në raste të veçanta.
Sa do ishte një pension dinjitoz?
Sipas disa vlerësimeve dhe studimeve, mund të mendohet që një pension që të mbulojë të paktën shpenzimet minimale për një pensionist të jetë rreth 50,000 deri në 70,000 lekë në muaj.
Ky është një estimim bazuar në nevojat e zakonshme, por duhet theksuar se ky shifër mund të ndryshojë në varësi të faktorëve të ndryshëm, përfshirë:
1. Vendi ku jeton pensionisti – Në qytetet më të mëdha, si Tirana, kostot e jetesës janë më të larta, ndërsa në fshatra mund të jenë më të ulëta.
2. Shëndeti dhe nevojat mjekësore – Pensionistët që kanë sëmundje kronike ose nevojë për trajtime të shtrenjta mund të kenë nevojë për një pension më të lartë.
3. Kushtet e jetesës – Për pensionistët që jetojnë vetëm dhe nuk kanë mbështetje nga familja, nevojat financiare mund të jenë më të mëdha.
A mjafton rritja e pensioneve që të moshuarit shqiptarë të ndjejnë lumturi e mirëqenie?
Pyetja e lumturisë së pensionistëve dhe të moshuarve shqiptarë është komplekse dhe ndikohet nga shumë faktorë, duke përfshirë kushtet socio-ekonomike, shëndetin, marrëdhëniet familjare dhe mbështetjen sociale. Sidoqoftë, mund të themi se shumë të moshuar shqiptarë përballen me disa sfida që mund të ndikojnë në lumturinë e tyre.
Niveli i ulët i pensioneve mund të ndikojë në ndjenjën e pasigurisë dhe shqetësimin ekonomik, duke ulur nivelin e lumturisë së tyre..Por ka edhe faktorë të tjerë.
1. Shëndeti
– Shëndeti është një faktor kyç për lumturinë e moshuarve. Pensionistët shqiptarë shpesh përballen me sëmundje kronike, mungesë shërbimesh mjekësore cilësore dhe rritje të kostove të trajtimit. Kjo mund të krijojë ndjenja të stresit dhe shqetësimit.
Edhe pse disa kanë mundësi të shkojnë tek mjekët privatë apo jashtë vendit, të tjerë varen nga shërbimet publike, që shpesh janë të mbingarkuara ose jo të mjaftueshme.
2. Mbështetje sociale dhe familjare
– Marrëdhëniet me familjen janë një burim i rëndësishëm lumturie për shumë pensionistë. Një ndihmë e fortë dhe mbështetje nga fëmijët ose të afërmit mund të ndikojnë pozitivisht në ndjenjën e lumturisë dhe mirëqenies.
Megjithatë, shumë pensionistë jetojnë vetëm ose larg familjes, dhe mund të përjetojnë ndjenja të vetmisë dhe izolimit social, duke ndikuar negativisht në mirëqenien e tyre shpirtërore.
3. Kultura dhe aktivitetet sociale
Ndërsa pensionistë në vende të tjerë.kanë mundësi të marrin pjesë në aktivitete kulturore dhe sociale (si aktivitete në qendrat komunitare, klube pensionistësh, etj.), shumë të moshuar shqiptarë janë të kufizuar nga mungesa e mundësive dhe resurseve.
Në qytetet më të mëdha si Tirana, ka më shumë mundësi për aktivitete, por në fshatra dhe zona të tjera rurale, mund të jetë më e vështirë të gjesh mundësi për të mbajtur një jetë aktive dhe sociale.
4. Dëshira për të kontribuar
– Disa të moshuar, për shkak të përvojës dhe dijes së tyre, mund të ndjehen të lumtur dhe të plotësuar kur kontribuojnë në shoqëri, qofshin këto aktivitete të vogla si kujdesi për nipër dhe mbesa, apo aktivitete vullnetarizmi.
Të moshuarit që mund të ndihen të dobishëm dhe të angazhuar janë më të prirur për të ndjerë një nivel të lartë lumturie dhe përmbushje.
5. Ndikimi i politikave publike
– Politikat sociale dhe mbështetja nga shteti janë gjithashtu faktorë të rëndësishëm që mund të ndikojnë në jetën e pensionistëve. Ndihmat sociale, programet e shërbimeve shëndetësore dhe mundësitë për angazhime sociale mund të ndihmojnë në përmirësimin e cilësisë së jetës për të moshuarit.
Në Shqipëri, megjithatë, mund të ndodhin pasiguri lidhur me mbështetje nga shteti, dhe kjo mund të sjellë ndjenja të frustrimit për shumë pensionistë.
6. Ndryshimet shoqërore dhe ekonomike
– Shumë pensionistë shqiptarë janë rritur në një periudhë kur traditat dhe mënyra e jetesës ishin të ndryshme, dhe tani përballen me një shoqëri të transformuar shpejt nga globalizimi dhe ndryshimet teknologjike.
Ndryshimet e mëdha shoqërore dhe ekonomike mund të bëjnë që ata të ndihen të veçuar ose të vështirë për t’u përshtatur me ritmet moderne të jetesës.
Nga cili ushqim duhet të ruhen më shumë pensionistët në Shqipëri?
Pensionistët, veçanërisht ata që janë më të moshuar, duhet të jenë të kujdesshëm për ushqimin e tyre, pasi metabolizmi ndryshon me kalimin e moshës dhe disa ushqime mund të kenë efekte të dëmshme për shëndetin e tyre.
Në Shqipëri, ku dietat tradicionale shpesh përfshijnë ushqime të pasura me yndyrna të ngopura dhe sheqerna, është e rëndësishme që pensionistët të jenë të vetëdijshëm për disa grupe ushqimesh që mund të rrisin rrezikun e sëmundjeve kronike dhe të ndikojnë negativisht në shëndetin e tyre.
Ja disa lloje ushqimesh që pensionistët duhet t’i shmangin ose të konsumojnë me masë:
1. Ushqimet me shumë yndyrna të ngopura
– Ushqimet që përmbajnë yndyrna të ngopura si mishi i kuq (p.sh., mish viçi, mish derri), produktet e qumështit të plota (kosi i plote, djathi, gjalpi) dhe ushqimet e procesuar që përmbajnë yndyrna të ngopura mund të rrisin rrezikun për sëmundje të zemrës dhe tension të lartë të gjakut.
Rekomandohet që pensionistët të konsumojnë më shumë yndyrna të pangopura, si ato që gjenden tek vajra bimore (p.sh., vaji i ullirit), peshqit e pasur me omega-3 (p.sh., salmoni, sardelet), dhe frutat si avokado dhe arra.
2. Ushqimet e pasura me sheqerna të thjeshta
– Ushqimet dhe pijet me shumë sheqer të thjeshtë, si pijet e gazuara, çokollatat, dhe embëlsirat, mund të çojnë në shtim në peshë, rritje të nivelit të sheqerit në gjak dhe rrezik të lartë për diabetin e tipit 2.
– Pensionistët duhet të shmangin konsumin e ushqimeve dhe pijjeve të pasura me sheqer dhe të preferojnë fruta të freskëta dhe të papërpunuara për të kënaqur dëshirën për diçka të ëmbël.
3. Ushqimet e pasura me kripë
– Ushqimet që përmbajnë shumë kripë, si ushqimet e konservuara (supë me konserva, ushqime të gatshme, sallama, djathë i kripur), mund të shkaktojnë tension të lartë të gjakut dhe të rrisin rrezikun për goditje në tru dhe probleme të zemrës.
– Pensionistët duhet të konsumojnë sa më pak kripë dhe të preferojnë alternativa të natyrshme, si erëza dhe bimë aromatike për të përmirësuar shijen e ushqimeve.
4. Ushqimet e përpunuara dhe fast food
– Ushqimet e përpunuara, si gjysmëpërgatitjet dhe ushqimet “fast food”, janë shpesh të pasura me yndyrna të ngopura, kripë dhe sheqer. Ato mund të kontribuojnë në probleme të shëndetit si obeziteti, diabeti dhe çrregullime të tjera metabolike.
– Pensionistët duhet të shmangin sa më shumë ushqimet e përpunuara dhe të konsumojnë ushqime të freskëta dhe të thjeshta, si perime, fruta dhe drithëra integrale.
5. Ushqimet e pasura me kolesterol
– Ushqimet që përmbajnë shumë kolesterol, si mishi i pasur me yndyrë (p.sh., mishi i lopës dhe derrit), organet e kafshëve (mëlçia, veshkat), dhe produktet e plota të qumështit mund të rrisin nivelin e kolesterolit të dëmshëm dhe të rrisin rrezikun për sëmundje të zemrës.
– Pensionistët mund të preferojnë burime të tjera proteinash më të shëndetshme, si pulë, peshk, ose burime bimore si bishtajoret (fasule, lecke, soja).
6. Ushqimet me shumë alkool
– Konsumi i alkoolit mund të shkaktojë dëme në mëlçi, të shtojë rrezikun për tension të lartë dhe për probleme të zemrës, dhe gjithashtu mund të ndikojë negativisht në gjumin dhe shëndetin mendor.
– Pensionistët duhet të jenë të kujdesshëm me konsumin e alkoolit, duke u kujdesur që të konsumojnë me masë dhe të zgjedhin alternativa të shëndetshme për relaksim, si çajra bimorë dhe ujë me limon.
Çfarë duhet të konsumojnë pensionistët?
Përveç shmangies së ushqimeve të përmendura, pensionistët mund të përfshijnë në dietën e tyre ushqime të pasura me lëndë ushqyese, si:
1. Perimet dhe frutat: Ndihmojnë në forcimin e sistemit imunitar dhe janë të pasura me fibra, vitamina dhe minerale.
2. Drithërat integrale: Psh. orizi integral, buka integrale dhe makaronat integrale, të cilat janë të pasura me fibra dhe ndihmojnë në menaxhimin e nivelit të sheqerit në gjak.
3. Proteinat e shëndetshme: Peshk, veza, pula, dhe burimet bimore të proteinave si fasule dhe soja janë zgjedhje të shkëlqyera.
4. Yndyrnat e shëndetshme: Si ato që gjenden në vajin e ullirit, arrat, dhe avokadon, që ndihmojnë në mbajtjen e shëndetit kardiovaskular.
A ka lidhje mes shtimit të tumoreve dhe cilësisë së ushqimit
Ka një lidhje të dukshme mes cilësisë së ushqimeve që konsumojmë dhe zhvillimit të disa llojeve të tumoreve. Ushqimi i pasur me yndyrna të ngopura, sheqer, kripë, dhe ushqime të përpunuara mund të kontribuoni në rritjen e rrezikut të kancerit, ndërkohë që ushqimi i pasur me fibra, antioksidantë dhe proteina të shëndetshme mund të ofrojë mbrojtje ndaj zhvillimit të sëmundjeve.
Kujdesi për atë që konsumojmë dhe zgjedhja e ushqimeve të shëndetshme janë hapa të rëndësishëm për të ulur rrezikun e zhvillimit të tumoreve dhe për të ruajtur shëndetin në përgjithësi.
Ja disa aspekte se si cilësia e ushqimeve mund të ndikojë në rrezikun për të zhvilluar tumore:
1. Ushqimet e përpunuara dhe të konservuara
– Ushqimet e përpunuara dhe të konservuara, të tilla si sallamat, proshutat, ushqimet e shpejta (fast food), dhe ushqimet e gatshme, shpesh përmbajnë aditivë dhe substanca kimike të tilla si nitratet dhe nitritet, të cilat janë lidhur me rrezikun e disa llojeve të kancerit, përfshirë kancerin e zorrës së trashë.
– Këto ushqime gjithashtu mund të përmbajnë sasi të larta yndyrnash të ngopura dhe kripë, që janë të lidhura me sëmundjet kardiovaskulare dhe disa lloje të kancerit.
2. Ushqimet e pasura me yndyrna të ngopura
– Ushqimet që përmbajnë shumë yndyrna të ngopura (si mishi i kuq dhe produktet e plota të qumështit) janë të lidhura me një rrezik më të lartë për zhvillimin e disa llojeve të kancerit, përfshirë kancerin e gjirit dhe kancerin e zorrës së trashë.
– Yndyrnat e ngopura mund të ndihmojnë në zhvillimin e inflamacionit kronik dhe çrregullimeve metabolike që mund të kontribuojnë në formimin e qelizave të kancerogjenëve.
3. Ushqimet me sheqer të thjeshtë dhe yndyrna trans
– Ushqimet dhe pijet me shumë sheqer të thjeshtë (si pijet e gazuara dhe çokollatat) dhe yndyrnat trans (si ato që gjenden në ushqimet e përpunuara) mund të kontribuojnë në obezitet, një faktor rreziku i njohur për zhvillimin e disa llojeve të kancerit, përfshirë kancerin e gjirit dhe kancerin e endometrialit (mitrës).
– Obeziteti mund të çojë në inflamacion të trupit, i cili mund të favorizojë zhvillimin e tumoreve.
4. Përmbajtja e pesticideve dhe kimikateve në ushqime
– Disa kërkime sugjerojnë se konsumimi i ushqimeve që përmbajnë pesticide dhe kimikate të tjera, të përdorura për mbrojtjen e kulturave nga insektet dhe sëmundjet, mund të kontribuojnë në zhvillimin e disa llojeve të kancerit.
– Ushqimet organike, që janë të mbrojtura më pak nga këto kimikate, mund të ofrojnë një mundësi më të sigurt për konsum.
5. Ushqimet e pasura me fibra
– Dieta e pasur me fibra, siç janë drithërat integrale, perimet, dhe frutat, është lidhur me një rrezik më të ulët të zhvillimit të disa llojeve të kancerit, veçanërisht kancerit të zorrës së trashë.
– Fibra ndihmon në përmirësimin e sistemit tretës dhe largimin e substancave të dëmshme nga trupi, duke ulur kështu mundësinë e zhvillimit të tumoreve.
6. Ushqimet e pasura me antioksidantë
– Ushqimet që përmbajnë antioksidantë natyralë, si frutat dhe perimet (p.sh., boronica, mjedra, spinaqi, brokoli), mund të ndihmojnë në mbrojtjen e trupit nga dëmet oksidative dhe inflamacioni, të cilat janë procese që mund të kontribuojnë në zhvillimin e kancerit.
– Antioksidantët mund të ndihmojnë gjithashtu në luftimin e stresit oksidativ që ndodh në nivelet qelizore dhe që mund të çojë në dëmtime të ADN-së dhe zhvillimin e tumoreve.
Hajde shkrim hajde. Si mo nuk keni turp qe shkruani thjesht per te shkruar, dhe perdorni fjale si “estimim” kur mund te thuash vlerisim.