Mbi 150 km të bregdetit Adriatik, nga një total prej 270 gjithsej janë goditur nga fenomeni i erozionit. Episode tronditëse janë ato si një pyll i mbrojtur me pisha u shkatërrua, vilat e pajisura si kioska plazhi u fshinë dhe ishulli që austriakët ia kushtuan Franz Jozefit I, u zhduk. “Ndryshimi i klimës dhe ndërtimi i egër nga hiperturizmi po kthehet në një përzierje vdekjeprurëse” – shkruan gazeta italiane “La Repubblica”.
Nga Velipoja, ku forca e valëve po e shndërron në hi një pyll me pisha shekullore, deri në Golem, ku çimentimi po përshpejton erozionin, bregdeti shqiptar po vuan keq. Është faji i një përzierjeje vdekjeprurëse që shton ngrohjen globale dhe urbanizimin kaotik nga mbiturizmi.
NASA: Detet janë rritur me 10 centimetra në 30 vitet e fundit
Rritja e nivelit të detit po ndikon në të gjithë planetin. Sipas NASA-s, nga viti 1993 deri në 2023 niveli mesatar i detit në Tokë është rritur me 10 cm. Në Shqipëri, ku turizmi ka shpërthyer (nga 5.9 milionë vizitorë në vitin 2018 në mbi 10 milionë në vitin 2023), përhapja e hoteleve, restoranteve dhe bareve në plazh po shkakton pasoja edhe në natyrë.
“Nga 273 kilometra vijë bregdetare që laget nga deti Adriatik, 154 km janë të prekura nga erozioni”, – deklaron Besjana Shehu, një specialiste e planifikimit urban, për “Agence France Presse”. Në Velipojë, në veriun e largët të vendit, deti përparon me më shumë se 5 metra çdo vit dhe futet më shumë se 200 metra në pyll, duke kërcënuar një ekosistem të tërë që nuk mund të mbijetojë në ujë të kripur. Në bregdet, pishat mezi po i rezistojnë agresivitetit të valëve. Dhjetëra trungje pemësh shtrihen të bllokuara në rërë, disa të braktisur pas stuhive të dhunshme të ditëve të fundit të prillit.
Ishulli i zbuluar nga hartografët e Perandorisë
Edhe pse Ishulli Franz Jozef, në grykëderdhjen e lumit Buna, ekziston ende në guidat turistike dhe në harta, që nga viti 2012 ai është zhdukur pasi është gëlltitur nga deti. I emërtuar nga hartografët austriakë në vitin 1870 për nder të ish-perandorit, ishulli ishte rezultat i depozitave pjellore aluviale. 150 metra larg bregdetit, 19.5 hektarët e saj ishin të mbuluar me pyje dhe bimësi të egër.
“Një parajsë për shumë lloje zogjsh deti, një strehë paqeje edhe për ne… e zhdukur plotësisht”, – thotë Lule Coli, menaxhere e një bari të vogël në plazh. Ishulli u zhduk gradualisht, viktimë e rritjes së nivelit të ujit dhe erozionit. Por ndërtimi i digave dhe hidrocentraleve në rajon rezultoi të ishte një faktor vendimtar, i cili përshpejtoi zhdukjen e tij, thekson Ervis Krymi, profesor i gjeografisë.
Banorët e Kunes, disa kilometra më në jug, janë gjithashtu të shqetësuar. Vit pas viti, stuhitë detare shumohen dhe bregdeti tani i ngjan një varreze pemësh. “Për shkak të ndryshimeve klimatike në vitet e fundit, deti është bërë shumë agresiv, duke përparuar drejt tokës me një ritëm frenetik”, – paralajmëron Jak Gjini, një ekspert mjedisor nga Lezha. Të përpirë nga valët, bunkerët e ndërtuar përgjatë bregdetit nga diktatura komuniste shqiptare në vitet 1970 janë zhdukur. Kjo ka zhvendosur edhe baret e vogla buzë detit që menaxhohen nga familjet vendase. Forca e detit ishte e tillë që edhe thasët e mbushur me rërë nuk kishin asnjë vlerë.
Bunkerët e fundosur të regjimit
“Këtu dikur kishte dy bunkerë. Tani janë nën ujë. Deti po vjen dhe do të na marrë gjithçka… brenda 4 ose 5 vjetësh nuk do të mbetet asgjë”, thotë Vera Faslliaj, e cila drejton një restorant të vogël të quajtur “Poseidon”. Ajo e thotë këtë me një zë të dridhur, sikur shpreson që perëndia greke e detit do ta mbrojë.
Autoritetet shqiptare thonë se rritja e nivelit të detit përbën rreziqe serioze përmbytjesh për shumicën e zonave urbane të vendit. “Në total, deri në vitin 2030, afërsisht 1 082,45 km2, ose 32% e sipërfaqes së habitateve bregdetare, do të vuajnë pasojat e drejtpërdrejta të përmbytjeve”, – vlerëson Agjencia e Emergjencave Civile.
Në Golem, 49 km në jugperëndim të Tiranës, pronarët e hoteleve janë të shqetësuar për indiferencën e autoriteteve për të gjetur zgjidhje dhe për të ndaluar urbanizimin e pakontrolluar në bregdet. “Deti mezi pret që autoritetet të zgjohen”, – ankohet Edvin Dule, menaxher hoteli.
Gjatë 16 viteve të fundit, plazhi ka humbur rreth 70 metra vijë bregdetare (shumëfishimi i hoteleve e ka përkeqësuar më tej erozionin) dhe po zvogëlon rërën në të cilën mbështetet për të tërhequr turistët. “Është një fenomen shumë shqetësues që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në ekonomi dhe turizëm. Nëse nuk arrijmë të ofrojmë kushte, çadra, shezlongje, aktivitete në plazh… ne ulim cilësinë e ofertës sonë, e cila më pas përkthehet në shifra”, – përfundon Dule.
La Repubblica
dhe aeroporti vlores ne plazh!… makuteria e fitimi sot per sot nuk ka fund, duan sa kohe ne karrike te betonizojne e sakatojne si tu teket, fajin nuk e kane keta por shoqeria qe mbetemi milet e ende veme doren ne zjarr per Berishen e Ramen
Eshte nje kenaqesi e madhe per mua.20 vjet me radhe ne gazeta ne komente,ne Kronika tek tv Arberia,.Vizion +,etj plasa:Na lini Hapesire te pushojme edhe NE,Hiqni sheslongjet dhe cadrat ne plazhe te pushojme edhe NE me buke,djathe,domate me vete,Hiqni blloqet e betonit qe keni vendosur per te penguar shetitjen e Lire te qytetareve ne Bregdet.Bregdeti,rera dhe uji nuk jane te Oligarkeve,Jane te gjithe Shqiptareve,.Jo,,kokeqerosat,Jo gangsterat Strategjike te Edi Rames!Largohu nga Rera,mos vendos cader ketu,se eshte prone private! Ku e gjete pronen private buze detit mor morracak,mor katundar koprative,qe nuk ngopje barkun me kallamoq!Ti kapterri Corrovodes Fane gaveta ku e gjete detin mu ne picket sateme ne Kapinove te eger, te vesh rrjete kufiri ne Golem ne Prestizh Resort?
Ate qe nuk e beri Qeverria korruptuar e beri Perendia,.E solli detin mu ne dere te hoteleve,moteleve,Resorteve te hajduteve te popullit,Une dua tani t`i shoh nen Uje,,Nga Velipoja ne Sarande,.I hyfte deti mu ne krevat,.Keshtu me kenaqet shpirti.Te hyje deti jo 70 metro,po 70 kilometro,t`i shoh lokalet,hotelet,motelet e hajduteve drogaxhij,ne fund te detit si Titaniku.
Nuk leviz Deti, por pllakat tektonike ku qendron dhe Deti apo Oqeani. Toka poshte kembeve tona nuk eshte statike, por eshte ne levizje e transformim te vazhdueshem. Diku ngrihet, diku ulet e diku zhvendoset. Ky eshte fenomen per gjithe Planetin, qe nga dita qe u krijua. Kjo levizje varion, por zakonisht eshte nga 5 deri ne 10 cm ne vit ne c’do cep te Globit. Diku uji terhiqet e diku vjen me brenda. Tani, se kane gjete justifikimin te gjoja ngrohja Globale per te sqaruar c’do fenomen natyror, ajo eshte tjeter pune.
Prite tani edhe “La Republica” epitetin Kenete nga Qelibari Rama, madje edhe arsyetimin “per nxirje realiteti te lumtur qe po jetojme sot e ku Dibra po behet Zvicra”.
Niveli i ujerave rritet nga ngrohja klimatike
Shkrijne akujt
Edi bej nje eksperiment dhe do vertetosh se rritja e nivelit nga shkrirja e akujve eshte komplet mashtrim. Ky eshte eksperiment i thjeshte dhe mund ta bej kush do. Merrni nje gote dhe mbusheni gjysem me uje. Hidhni nje cop akulli brenda dhe pastaj masni nivelin e ujit. Lereni te shkrije komplet akullin ne gote. Masni prape nivelin e ujit. Niveli nuk ka ndryshuar.
Shikoni mire se nuk eshte vetem ngrohja globale. Ajo mund te kete pershpejtuar. Nuk perjashtohet dhe faktori njeri, gerruerja e reres qe perdoret per nderitim.
Por fenomenet e ardhjes se detit jane dhe me te hershme, te pakte sa di, ne Seman dhe Patok. Thuhet se jane fenomene gjeollogjike qe nje inxhinjer mund ti shpjegoj me mire. Sa per ilustrim ne Pojan eshte nje shtylle ku ankoroheshin anijet e kohes. Nje qe e njeh ate zone e di sa larg eshte Pojani nga vija bregdetare, te pakten 3-5 km.
Nderhyrja e shtetit, me thjesht ta thuash se ta besh. Te behet si hollanda te vej prita/diga/ porta dhe te rregulloj nivelin e detit me kompjuter, qe qeveria e ka ne programin e saj ne vitin 2035.
Inshallah,hyn deti nja 500 metra thellë në tokë,ti shohim resortet, hotelet e pallatet që kanë betonizuar pyllin me pisha buzë bregdetit të kohës së monizmit,ti shohim brenda në ujë dhe të shembura në baltën detare…Amin o Zot, që mos ketë shezllongje ,çadra,e rrjeta kufi, më në bregdet…