Ndërroi jetë në moshën 100-vjeçare, kush është Jimmy Carter, Presidenti më jetëgjatë në SHBA

Jimmy Carter, i cili u ngrit nga toka bujqësore në Gjeorgji për t’u bërë presidenti i 39-të i Shteteve të Bashkuara me një premtim për shërim kombëtar pas plagëve të Watergate dhe Vietnamit vdiq. Carter ishte 100 vjeç. Carter, presidenti më jetëgjatë në historinë amerikane, vdiq gati tre muaj pasi mbushi 100 vjeç, duke u bërë i pari ish-komandant i përgjithshëm që arriti shekullin.

Në gusht, nipi i tij, Jason Carter, i tha Konventës Kombëtare Demokratike se ish-presidenti po “mbahej” dhe ndonëse trupi i tij mund të jetë i dobët sonte, shpirti i tij është po aq i fortë sa më parë. Ish-presidenti hodhi votën e tij për Kamala Harris në mes të tetorit, pasi bëri paraqitjen e tij të fundit publike në ditëlindjen e tij.

Përveç periudhës në Shtëpinë e Bardhë dhe rezidencën e guvernatorit të Xhorxhias, ai dhe gruaja e tij, ish-zonja e parë Rosalynn Carter, jetuan në të njëjtën shtëpi të thjeshtë në Plains për pjesën më të madhe të jetës së tyre.

Një fermer i përjetshëm, i cili ende punonte me duart e tij për të ndërtuar shtëpi për të varfërit deri në të 90-at, Carter kishte sfiduar prej kohësh vdekjen dhe kishte mbijetuar jo vetëm gruan e tij, por nënpresidentin e tij, shumicën e kabinetit të tij, ndihmësit dhe aleatët kryesorë. Me kalimin e viteve, ai mundi një sërë krizash shëndetësore, duke përfshirë një periudhë me melanomën e kancerit të lëkurës, e cila u përhap në mëlçi dhe trurin e tij, dhe rëniet e përsëritura, njëra që i shkaktoi një thyerje të ijeve.

Qendra Carter njoftoi në shkurt 2023 se Carter, pas një serie qëndrimesh të shkurtra në spital, kishte vendosur të hiqte dorë nga trajtimi i mëtejshëm mjekësor që zgjati jetën dhe do të merrte kujdesin bujtinë në shtëpi. Lajmet se ai dukej se ishte në ditët e tij të fundit nxitën një valë nderimesh dhe kujtimesh për jetën e tij të zgjatur dhe plot ngjarje, por edhe atëherë ai përmbysi pritshmëritë duke qëndruar për 22 muaj. Ai jetoi mjaftueshëm për t’i dhënë lamtumirën zonjës Carter, e cila vdiq në moshën 96-vjeçare vitin e kaluar, duke kulmuar një martesë prej 77 vitesh.

Vdekja e Carter hap skenën për funeralin e parë presidencial që nga ai i George H.W. Bush në 2018. Raste të tilla tradicionalisht nxisin një armëpushim në luftërat e ashpra politike të Amerikës, ndërsa liderët e kombit ndalojnë për të kujtuar dhe për t’i dhënë lamtumirën njërit prej tyre. Presidenti Biden, i cili si senator i ri mbështeti ofertën e Carter për Shtëpinë e Bardhë në vitin 1976, e vizitoi ish-presidentin në Plains në vitin 2021, tre muaj pas marrjes së detyrës.

Ai u bë një nga paqebërësit më të mëdhenj të brezit të tij me marrëveshjet e tij të Camp David, duke bashkuar Izraelin dhe Egjiptin, por ai nuk mundi të kthente një ekonomi në rënie apo të lironte pengjet amerikane të kapur nga militantët në Iran në kohë për të fituar një mandat të dytë.

Ndërsa presidenca e tij u kujtua më shumë për dështimet sesa për sukseset e saj, post-presidenti i tij u pa nga shumë njerëz si një model për shefat e ardhshëm ekzekutivë. Në vend që të zhdukej nga pikëpamja apo të fokusohej në fitimin e parave, ai krijoi Qendrën Carter për të promovuar paqen, për të luftuar sëmundjet dhe për të luftuar pabarazinë sociale. Ai u transformua në një diplomat i pavarur që udhëtonte nëpër botë, ndonjëherë duke irrituar pasardhësit e tij, por duke fituar çmimin Nobel për Paqen në 2002.

Carter ishte i hapur në vitet e tij të fundit. Ai dënoi sulmin në Kapitol më 6 janar 2021, nga një turmë e mbështetësve të Presidentit Donald J. Trump që përpiqeshin të përmbysnin humbjen zgjedhore të zotit Trump dhe ai denoncoi kufizimet e reja të votimit të miratuara më pas nga republikanët në Gjeorgji. Në një ese për The New York Times në përvjetorin e parë të 6 janarit, ai paralajmëroi se “kombi ynë i madh tani shkon në prag të një humnere në zgjerim” dhe bëri thirrje për ndryshime për të shmangur “humbjen e demokracisë sonë të çmuar”.

Ai ishte një njeri i popullit, ose kështu donte të perceptohej. Minuta pas fjalimit të tij inaugurues në janar 1977, ai befasoi turmat që rridhnin në Pennsylvania Avenue kur ai dhe Rosalynn Carter dhe vajza e tyre 9-vjeçare, Amy, dolën nga limuzina presidenciale dhe ecën rrugën e paradës për në Shtëpinë e Bardhë, duke buzëqeshur dhe duke tundur në rrezet e diellit ndërsa spektatorët brohoritnin.

Carter dikur tha se kishte shkuar në kryeqytet për të rikthyer besimin e vendit në vetvete pas traumave binjake të Watergate dhe Vietnamit ,për të ndërtuar themele të reja. Përmbushja e këtij qëllimi do të ishte mjaft e vështirë pa ndërhyrjet e krizave kombëtare dhe ndërkombëtare. Mandati i tij katërvjeçar ishte një histori shpërqendrimi, zhgënjimi dhe drame serike që mori fund vetëm në minutat e fundit të torturuara të presidencës së tij, me lirimin e amerikanëve të mbajtur peng nga iranianët për 444 ditë.

Për kritikët e tij, Carter shpesh minonte ambiciet e tij nëpërmjet kokëfortësisë dhe vëmendjes së pamjaftueshme ndaj egos dhe nevojave politike të të tjerëve në qeveri. Ai arriti disa suksese të dukshme në detyrë, veçanërisht në punët e jashtme. Politikat e tij për të drejtat e njeriut vendosin një standard të ri për mënyrën se si Shtetet e Bashkuara duhet të merren me qeveritë abuzive. Ai përfundoi një traktat paqeje midis Izraelit dhe Egjiptit, i cili vazhdon ende dekada më vonë. Ai nënshkroi një marrëveshje për kufizimin e armëve strategjike me Bashkimin Sovjetik. Ai zyrtarizoi marrëdhëniet diplomatike me Kinën. Dhe mbi kundërshtimin e konservatorëve si Ronald Reagan, ai shtyu traktatet që ia kalonin Kanalit të Panamasë Panamasë.

I ndjekur prej kohësh nga republikanët si një model i udhëheqjes liberale joefektive dhe i shmangur nga kolegët demokratë që e shihnin atë si një albatros politik, Carter përfitoi vitet e fundit nga disa rivlerësime historike, të përforcuara nga vizita e zotit Biden në 2021 dhe një festë gala e 75 vjetori i martesës së Carters tre muaj më vonë. Disa libra të botuar kohët e fundit argumentuan se presidenca e tij kishte qenë më e rëndësishme sesa iu dha merita.

Djali i një biznesmeni dhe fermeri të qytetit të vogël, Carter ishte presidenti i parë nga shtetet e ish-Konfederatës që u zgjodh që nga Lufta Civile, pa llogaritur Woodrow Wilson, një nga Virginia, i cili ishte zhvendosur në Nju Xhersi, ku dha mësim dhe shërbeu si guvernator, dhe Lyndon B. Johnson, një teksian që u ngjit në Zyrën Ovale pas vrasjes së paraardhësit të tij përpara se të zgjidhej në një mandat të plotë. Për shumë amerikanë ishte mbresëlënëse që një jugor me zë melasë nga ajo që kishte qenë një seksion supremacist i bardhë i Gjeorgjisë mund të fitonte presidencën pak më shumë se një dekadë pas vdekjes së Jim Crow.

I mundur në vitin 1980 nga Reagan, Carter shkoi në shtëpi në Plains jo vetëm i zhgënjyer, por edhe i veshur në trup dhe shpirt. Më pas u nis për rindërtim. Ai u bë një humanitar global, një autor, një profesor dhe një pronar tokash i pasur, duke u angazhuar në çështjet publike në një shkallë që nuk shihet në mesin e ish-presidentëve në kohët moderne.

Ndërsa ai fillimisht kishte lënë shenjën e tij në politikën kombëtare si një demokrat relativisht i moderuar, ai filloi ngritjen ushtarake që Reagan do ta zgjeronte më vonë ndërsa kryesonte deficite më të vogla se pasardhësi i tij/  Carter emigroi në të majtë në vitet pas detyrës. Në rrugën e tij drejt pushtetit, Carter kishte premtuar një qeveri po aq të mirë sa populli amerikan, por ai tregoi pak talent për kompromisin dhe trajtimin që kërkon politika. Ai parashikoi ndryshime thelbësore në politikat që varionin nga taksat tek organizimi i agjencive federale, por ai zbuloi se Kongresi nuk ishte i gatshëm ose i paaftë për t’i zbatuar ato. Ai ishte trajnuar si inxhinier dhe zgjidhës problemesh, por doli kundër një kombi që ishte bërë hezitues, i tharë dhe i ndarë nga lufta në Azinë Juglindore dhe i demoralizuar nga skandali në Shtëpinë e Bardhë.

Kur Carter shpalli kandidaturën e tij presidenciale në 1974, kualifikimet e tij politike dukeshin të jashtëzakonshme. Ai kishte qenë guvernator i Gjeorgjisë për një mandat të vetëm dhe më parë senator shtetëror. Ai filloi moshën madhore si oficer i Marinës, më pas shkoi në shtëpi për të drejtuar biznesin familjar. Dashuria e tij e parë me politikën ishte pak më shumë sesa shprehja e përfshirjes qytetare që pritej nga këta burra në qytetet e vogla kudo.

Pastaj, ndërsa interesi i tij për çështjet publike u thellua, u bë e qartë se njeriu nuk ishte i zakonshëm dhe nuk kishte qenë kurrë. Kishte një intensitet tek ai, një dëshirë për të mësuar dhe për të shkëlqyer, që pakkush jashtë familjes dhe miqve të tij e kishin vënë re.

Ai u nënvlerësua në mënyrë të ngjashme kur doli në skenën kombëtare në vitet 1970. Dhe, edhe pasi votuesit e zgjodhën atë president në 1976, ata ende dinin pak për të, përveç se e pëlqenin atë dhe se ai dukej të ishte i ndershëm dhe i denjë dhe i pandotur nga çnderimi i fundit i kombit.

j.l./ dita