Martin Guzman Joseph E. Stiglitz
Me ndarjen nga jeta të Papa Françeskut, bota humbi një udhëheqës të jashtëzakonshëm. Por trashëgimia e tij do të vazhdojë të mbetet – jo vetëm në zemrat e atyre që ai frymëzoi, por edhe në përpjekjet konkrete që ai vuri në lëvizje për të ndërtuar një ekonomi globale më të drejtë, humane dhe të qëndrueshme.
I lindur si Jorge Bergoglio në Argjentinë, Papa Françesku e njohu nga afër mizorinë e padrejtësisë ekonomike. Ai u rrit në një nga ekonomitë më të paqëndrueshme të botës – një vend ku krizat e përsëritura ekonomike dhe të borxhit të jashtëm hodhën hije të gjata mbi breza fëmijësh dhe familjesh. Ai pa se çfarë ndodh kur sistemet ekonomike u shërbejnë interesave të fshehta në vend të njerëzve: pabarazi e lartë, komunitete të shkatërruara dhe sëmundje sociale të përhapura si krimi, varësia dhe pasiguria.
Si papë, Françesku i solli këto perceptime në skenën globale. Zëri i tij u bë një nga forcat më të fuqishme morale në botë, jo vetëm duke na kujtuar humanizmin tonë të përbashkët, por edhe duke sfiduar strukturat institucionale që u mohojnë dinjitetin miliarda njerëzve. Si anëtarë të Akademisë Papnore të Shkencave Sociale në Vatikan, patëm privilegjin dhe kënaqësinë të bisedonim shpesh me të.
Shqetësimi i tij ishte urgjent dhe i bazuar në realitetin e jetuar. “Transformimi i realitetit kërkon veprim në terren – jo vetëm punë në laborator”, thoshte ai privatisht.
Françesku pa një sistem ekonomik që shumë shpesh i jepte përparësi fitimit mbi njerëzit dhe egoizmit mbi bashkëpunimin. Ai e dinte se, ndërsa tregjet mund të jenë një mjet i fuqishëm, tregjet e palidhura nga rregulla dhe rregullore të përshtatshme do të prodhonin padrejtësi në një shkallë planetare, duke përfshirë padrejtësinë më të rëndë nga të gjitha: shkatërrimin e mjedisit tonë, të cilin ai e quajti “shtëpia jonë e përbashkët” në enciklikën e tij Laudato Si’. Pa një busull morale dhe një ndjenjë solidariteti, tregjet, në vend që të jenë një burim krijimi pasurie, mund të shndërrohen në një forcë e fuqishme e nxjerrjes së pasurisë, duke çuar në një përqendrim gjithnjë e më të madh të të ardhurave dhe pasurisë.
Françesku nuk hezitoi të fliste hapur. Ai kritikoi rregullat globale që privilegjonin monopolet, veçanërisht në fushën e pronësisë intelektuale, ku mbrojtjet e hartuara për të shpërblyer shpikjet shpesh pengojnë aksesin në teknologjitë që shpëtojnë jetë. Gjatë pandemisë së COVID-19, ai personalisht i kërkoi presidentit amerikan Joe Biden të mbështeste heqjen dorë nga të drejtat e pronësisë intelektuale sipas marrëveshjes TRIPS të Organizatës Botërore të Tregtisë, në mënyrë që njerëzit kudo të mund të kishin akses në vaksina. Mesazhi i tij ishte i qartë: jetët njerëzore duhet të kenë përparësi mbi fitimet e korporatave.
Po kështu, Françesku ishte thellësisht i shqetësuar se shumë vende në zhvillim ishin bllokuar në një cikël borxhi sovran që kufizonte aftësinë e tyre për të investuar në shëndetësi, arsim dhe infrastrukturë. Ai pa, me të drejtë, se kjo nuk ishte vetëm një krizë borxhi, por edhe një krizë zhvillimi dhe, më thellësisht, një simptomë e një sistemi ekonomik që kishte humbur drejtimin e tij moral. Dhe ai e kuptoi se të gjitha pjesët e sistemit ishin përgjegjëse – qeveritë e vendeve debitore dhe kreditore, huadhënësit privatë dhe arkitektura financiare ndërkombëtare që i mundësoi dhe madje i nxiti qeveritë dhe kreditorët të vononin ristrukturimet e nevojshme. Kjo është arsyeja pse Françesku na kërkoi vitin e kaluar të krijonim një Komision Jubileu për të mbledhur mendimtarë kryesorë për të propozuar se si bota mund të adresonte krizën në thellim të borxhit dhe zhvillimit. Ai kuptoi se Jubileu i vitit 2000, aq i rëndësishëm sa ishte për ata që jetonin në vendet e zhytura në borxhe, kishte bërë vetëm përparim të kufizuar në krijimin e më shumë hapësire fiskale për ata që luftonin me sfidat e zhvillimit. Njëzet e pesë vjet më vonë, me edhe më shumë vende që përballen me vështirësi në borxhe, Françesku donte të bënte diçka për këto vende menjëherë. Por ambicia e tij ishte më e madhe. Ai pyeti se si mund të parandalonim një përsëritje të dështimit të së kaluarës. Thirrja e tij i bënte jehonë traditës së lashtë biblike të Jubileut: një kohë për faljen e borxheve dhe rivendosjen e ekuilibrit – jo si bamirësi, por si drejtësi.
Deri në ditët e tij të fundit, Françesku ndoqi nga afër punën e Komisionit të Jubileut. Ai ishte veçanërisht i shqetësuar se institucionet shumëpalëshe – të krijuara për të mbrojtur stabilitetin global dhe për të promovuar zhvillimin e përbashkët – po vepronin si agjentë inercie, pa solidaritetin e nevojshëm për të mbështetur paqen, prosperitetin dhe drejtësinë.
Komisioni i Jubileut do të paraqesë raportin e tij në Vatikan këtë verë. Rekomandimet e tij do të pasqyrojnë nevojën urgjente për të reformuar stimujt që kanë bllokuar kaq shumë vende në krizë. Qeveritë debitore duhet të veprojnë shpejt, pa vonesë, me vizion dhe përgjegjësi ndaj qytetarëve të tyre. Vendet kreditore duhet të veprojnë shpejt gjithashtu, përsëri me vizion dhe një ndjenjë përgjegjësie morale dhe solidariteti. Institucionet shumëpalëshe duhet të ndalojnë së përdoruri burimet publike për të mbrojtur vendimet e këqija të huadhënies dhe borxhin e paqëndrueshëm. Dhe kreditorët duhet të pranojnë pjesën e tyre të përgjegjësisë. Normat e larta të interesit që ata ngarkojnë vijnë me rreziqe dhe kur këto rreziqe materializohen, ato nuk duhet t’u ngarkohen taksapaguesve të botës.
Me qartësi morale dhe guxim, Françesku na sfidoi të imagjinojmë rregulla të reja financiare që nuk do t’u shërbenin më pak njerëzve, por, përkundrazi, do t’i ngrinin moralin shumicës. Ai na kujtoi se ekonomia ka të bëjë me njerëzit, me dinjitetin dhe me të ardhmen tonë kolektive. Shpresojmë që puna e Komisionit do të nderojë trashëgiminë e Françeskut dhe do të kontribuojë në krijimin e shoqërive më të drejta. Nuk mund të ketë një homazh më të mirë për trashëgiminë e tij sesa të krijohet një kornizë për financat ndërkombëtare me këtë objektiv në mendje.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Pope Francis and the Path to a Just Economy / BIRN
