Naun Kule
150 vjet nga lindja-75 vjet nga vdekja
-JAM +;Pseudonimi i Jani Mingës:
-Të varfërit luftën; të pasurit lugën…!
-Flasin e s’na pyesin, hanë e s’na thërresin.
-Sazani rroftë; Minga voftë !(kur doli nga burgu italian)
-Tragjizmi i një familjeje atdhetare
“…Shënpjetra e Mingës”, fshat i vogël në fushëtirën bregdetare të zonës së Semanit-Fier. Është fatlumë njeriu që lidhet kësisoj, reciprokisht me vendlindjen sa bëhet edhe pjesë e emërtimit të saj ose e mbart emrin e vendlindjes për llagap. E pra, Shenpjetra jonë e ka këtë privilegj. Kjo sepse Minga s’ishte i vetëm pinjoll emërmadh i këtij fshati të vogël me burra të shquar si Kostandin e Jani Minga, baba e bir, dajmas të lindur, rritur e burrëruar në këtë fshat. Krah tyre ngrihet figura e “Priftit me kobure”, mësuesit dhe luftëtarit martir, Papa Isaia,(Irakli Pylli), Dëshmor i Luftës NÇl. Për të vazhduar me një figurë të njohur tej e tej Myzeqesë dhe jo vetëm, siç ishte luftëtari trim dhe këngëtari virtuoz i folkut myzeqar, Llaz Shenpjetra (Spiro).
Pas kësaj “biografie” heroike, në kapërxyellin e shekullit të shkuar, nuk duket e rastit që në nëntor të vitit 1943, në pikun e Luftës çlirimtare, ballistët dhe tradhëtarët e vendit bënë masakrën e njohur të Këshilltarëve të Shenpjetrës, duke ekzekutuar në grup gjithë këshilltarët e fshatit, pa kursyer as të miturin, korrierin e këshillit, Lili Stavre.
Vazhda e heroikës luftarake të burrave-banorë e bujq të këtyre fshatrave, i kanë lënë historisë të çdo kohe, ngjarje dhe figura të tilla si e luftëtarit, gojtarit dhe “Mësuesit të Popullit” Jani Minga, një personalitet kombëtar, një martir i shqipes dhe i shqptarizmës, në gjysmën e parë të shekullit që shkoi. (1872-1947).
***
-Vendlindja; arat, evgjeri, pusi i…Mingës!
Jan Kostandin Minga u lind, më 1 gusht,1872.
Për vendlindjen e Jani Mingës, janë publikuar dy vendbanime të familjes së tij; fillimisht ajo që përshkruam, fshati Shenpjetër.
(Libri “Jani Minga-A B C” me autor Z.Braho,Tiranë, 1972. Gazeta “Mbrojtja kombëtare”Vlorë, 1920),etj.
Por, në një biografi të shkruar nga vet zoti Minga në vitin 1938, kur ai përgatiti dokumentet për daljen në pension,Jani shkruan se ai është lindur në lagjen Kala të Beratit nga kishte origjinën e ëma e tij, Ana Topia, gruaja e Kostandin Mingës i cili, për disa vite ka shërbyer si mësues në shkollat e Beratit, pas përvojës që kishte si mësues në skolitë greke të Shënpjetrës dhe manastirit të Apolonisë. (Monografi për Jani Mingën, shkruar nga i ndjeri Dr.Iljaz Gogaj, mbetur dorëshkrim)
Paçka kësaj mëdyshjeje; për emrin dhe gjenezën e familjes Minga në Shenpjetër të Semanit-Fier, nuk flasin vetëm biografitë, por edhe emërtimet që ende gjallojnë në memorien e banorëve, që mbi një shekull e ca, si toponimet e shkruara në tapitë e fshatit,Shenpjetër si:
“…arat e Mingës,…Evgjeri i Mingës…Pusi i Mingës…, etj.
Mësimet e para Jani i mori në skolinë greke të vendlindjes, ndërsa shkollimin e mesëm e kreu në shkollën e Qestoratit të Gjirokastrës.
Pas kësaj, prindërit e çuan në stervitoren pedagogjike në qytetin Çotil të Maqedonisë. Pas përfundimit të këtij shkollimi profesional Jani, i pasionuar pas studimeve, rregjistrohet në fakultetin filologjik të Universitetit të Athinës, të cilin e ndërpreu pa e përfunduar për arsye ekonomike. Gjithësesi, Jani Minga tashmë, ishte pajisur me një kulturë arsimore dhe diturore të admirueshme për kohën dhe bashkëmoshatarët.
Njihte disa gjuhë të huaja, ndër to greqishten e vjetër dhe të re, latinishten italishten, frengjishten, etj. I vendosur familjarisht në qytetin e Vlorës, ai ishte nismëtari i për krijimin e Klubit atdhetar “Labëria” në vitin 1908.
Po në këtë vit, më 25 korrik, Minga organizon çeljen e shkollës së parë shqipe në qytetin e Vlorës. Por një vit më vonë, Jani Minga është i papunë. Dhespoti grek dhe administrata xhonturke ia mbyllën shkollën shqipe.
Minga nuk u tërhoq. Në janarin e vitit 1910 Jani e çeli sërish shkollën shqipe, por tani në Kaninë.
Në nëntorin e vitit 1912, ishte nga organizatorët më aktivë për pritjen e Ismail Qemalit, gatitjet për organizimin e Shpalljes së Pavarësisë, orgnizimin shtetëror të vetqeverisjes dhe njohjen europiane të qeverisë se porsashpallur. Më 18 nëntor, I.Qemali telegrafon Vlorën. I përgjigjet Minga: “Nisuni, po u presim, jemi gati !” Në ditëshpalljen e pavarësisë, Jani Minga është firmëtar i dokumentit historik, Deklaratës së Pavarësisë. Në qeverinë e re, Minga ishte krahu i djathtë i kryeministrit të ri, për gjithë problemet e arsimit dhe kulturës shqiptare.
Në gusht 1913, Minga ishte anëtar i delegacionit që shoqëroi Kryeministrin e qeverisë shqiptare, Ismail Qemalin, për në Europë, ku i kërkuan fuqive të mëdha të njihnin pavarësimin e Shqipërisë nga Turqia, të mos lejohej coptimi i trojeve shqiptare mes fqinjëve grekosllavë dhe të caktoheshin kufijtë e shtetit të ri shqiptar.
Në shtator 1913, organizoi mitingun e madh në qendër të Vlorës, ku mban një fjalim të ashpër kundër armiqëve të Shqipërisë së pavarur duke mbrojtur qeverinë e re dhe kryetarin e saj. Po në vjeshtën e këtij viti qeveria e I.Qemalit e emëron Mingën me detyrën e Drejtorit të përgjithshëm të shkollave shqipe në krahinën e Vlorës. Ndërsa një vit më vonë, sërish është Jani Minga që organizon dhe udhëhëheq protestat e të krishterëve të qarkut të Vlorës drejtuar KNK, kundër riçeljes të skolive greke pas kërkesës të dhespotit grek. Por, pikërisht këtë vit, 1914, Jani Minga arrestohet nga rrebelët e Haxhi Qamilit, burgoset e torturohet si “qemalist”
Pas burgimit, vazhdon të drejtojë dhe organizojë shkollat shqipe në krahinën e Vlorës duke kundërshtuar me forcë dhe trimëri agjentët grekomanë të Athinës, për të hapur skoli greke.
Më 28 nëntor, 1918, me Halim Xhelon e Avni Rustemin, organizuan në Vlorë mitingun madhështor në përkujtim të ditës së Pavarësisë. Jani Minga, mban fjalime të ashpra kundër pushtuesve italianë të cilët, ishin shtrirë tashmë në Vlorë, Fier, Gjirokastër dhe Berat.
Pasi kundërshton disa oferta dhe ofiqe për tu vënë në shërbim të qeverisjes italiane në Shqipëri, Jani Mingën, në vitin 1920 e arrestojnë.
E mbyllën në hambarin e një anijeje italiane të ankoruar në skelën e Vlorës ku e torturojnë dhe e fyejnë për më shumë se një muaj. Duke njohur mbështetjen e madhe që kishte Minga në popull, i kërkonin t’u bindet autoriteteve të pushtuesve italianë dhe të vihej në shërbimin e tyre. Pasi u bindën se Minga nuk thyhej në bindjen e tij atdhetare, italianët e burgosin në burgun e Sazanit. Më 28 gusht të vitit 1920, pas fitores mbi italianët, komanda shqiptare e luftës liroi 1400 robër italianë në këmbim të dhjetëra shqiptarëve antiitalianë të burgosur në ishullin e Sazanit. Mes këtyre të burgosurve ishte edhe mësuesi luftëtar, Jani Minga. Pak javë më pas, del në krye të popullit dhe pret me brohori e fjalime të zjarrta, luftëtarët që zbrisnin në qytet si fitimtarë kundër pushtuesve italianë.
Në tetor të po këtij viti (1920), organizon disa mitingje dhe mban fjalime para popullit në mbrojtje të heroit, Avni Rustemit, i arrestuar nga policia franceze pasi vrau në Paris, tradhtarin Esat Pashë Toptanin.
Është koha kur intelektuali i angazhuar kombëtarisht, Jani Minga, e shikon veten si pjesë produktive të armatës aq të vyer por ende të pakët, të mësuesisë shqiptare. Qeveritë e para të shtetit shqiptar, në mëkëmbjen e qeverisjes dhe funksionimit të piramidës shtetërore, kishin si prioritet zgjerimin e rrjetit arsimor, shtimin e shkollave, mësuesve dhe librave shkollorë. Pikërisht ndër këto prioritete kombëtare, përkushtohet edhe mësuesi Minga, duke kontribuar në një fushë që ishte krejt djerrë dhe aq e domosdoshme për shkollat shqiptare dhe shkollimin shqip.
Në vitin 1920, shkruan dhe boton në dy pjesë librin shkollor “Abetarja kombëtare shqipe” e cila u bë aq e përdorshme në shkollat shqiptare sa u desh të ribotohet disa herë.
Dy vjet më pas Jani shkroi edhe një libër tjetër për shkollat, “Gramatika” e cila u bë libri bazë për mësuesit dhe nxënësit e shkollës fillore. Kurse në muajin tetor, 1920 boton në “Mbrojtja kombëtare” shkrimin me theks kombëtar dhe me titullin simbolik, “Aristidhi i moçëm dhe shqiptari i sotëm” një thirrje kjo për unitet dhe bashkim kombëtar të luftëtarëve shqiptarë në emër të kombit.
Por, çuditërisht, në vend që të lëvdohej e mbështetej nga qeveria për këtë kontribut jashtëzakonisht të madh,
Këshilli Ministror, me vendimin nr 794 të datës 09.10. 1921 mësuesin Jani Minga e pushon nga puna sepse:
“…nder mitingjet ka përdorë fraza të liga e të ashpra kundër Italisë…!
Grevat dhe protestat e shumta të mësuesve të Vlorës dhe gjithë Shqipërisë, në mbrojtje të mësuesit Jani Minga, e detyruan qeverinë të tërhiqej dhe ta anulonte këtë vendim antishqiptar. Madje, përkundër kësaj, po në vitin 1921, Minga emërohet drejtor i arsimit për prefekturën e Beratit. Më tej akoma, në zgjedhjet elektorale të vjeshtës të vitit 1923, populli i krahinës dhe i qytetit të Vlorës, e propozojnë mësuesin Jani Minga, deputet për në Kuvendin Kombëtar të Shqipërisë. Programi elektoral që shpalli Minga gjatë fushatës zgjedhore, ishte nga më të përparuarit e kohës lidhur me synimet kombëtare dhe rrugët për t’i realizuar ato.
Po këtë vit, 1923, Minga emërohet inspektor i arsimit për Prefekturën e Tiranës. Në pranverën dhe verën e vitit më pas, 1924, Minga është në krah të Nolit, Bajram Currit, Luigj Gurakuqit e Naun D.Priftit, duke organizuar e folur në disa mitingje dhe protesta antizogiste. Mbajti fjalim mbi varrin e Avni Rustemit duke nxitur “bashkimxhinjtë” të ngrihen dhe të “sulen kundër feudalizmës” së kohës.
Në muajin gusht 1924, mbas fitores së forcave demokratike dhe vendosjes së qeverisë së Nolit, Jani Minga është organizatori kryesor i Kongresit të tretë arsimor, të cilin mbasi e hapi “…me një fjalë të nxehtë, ia dha fjalën profesor Xhuvanit, për ta mbyllur sërish Minga, me fjalët:
-Rroftë kombi shqiptar ! Rrofshin mësuesit shqiptarë !
Po këto muaj, në qeverinë e Nolit, Minga propozohet për portofolin e Ministrit të arsimit, por u kundërshtua egër nga qarqet klerikale si njeri “laik në fushën e arsimit”. Ndërkohë që ka drejtuar arsimin e prefekturave Tiranë, Vlorë, Gjirokastër e Berat, ka luftuar me këmbëngulje, dhe ia ka arritur të pastroj personelin shkollor nga mësuesit filogrekë dhe filoitalianë.
Në dekadën e viteve 1925-35, Jani Minga si inspektor i arsimit në Gjirokastër, hapi shkolla “të veçanta për vajza” si edhe shkolla profesionale deri edhe për rrobaqepësi dhe tezgjah. Ende mbahen mend mitingjet dhe fjalimet e Mingës në festat dhe peligrinazhet si tek Rrapi i Mashkullorës, tek varri i Koto Hoxhit, në Qestorat, etj.
Më 1938, mësuesin e pasionuar, inspektorin e kudogjendur ndër shkollat e vendit, hartuesin e disa librave shkollorë, kundërshtarin e paepur të qarqeve antikombëtare dhe klerikale, gojtarin e zjarrtë, të mezipritur në mitingjet dhe në krye të ngjarjeve madhore të historisë shqiptare, e nxorën në pension…!?
Në prillin e vitit 1939, Minga rimblodhi në një miting të madh popullor banorët e Vlorës dhe protestoi ashpër me parrulla dhe fjalime, duke i kërkuar prefektit të Vlorës të spjegonte lajmet e huaja për pushtimin fashist të Shqipërisë dhe të armatosnin popullin për qëndresë luftarake.
Gjatë viteve të Luftës së dytë botërore, si njera nga familjet me shumë influencë në qarqet e Vlorës dhe të Myzeqesë, mbështeti forcat çlirimtare. Fillimisht komanda italiane dhe më pas ajo gjermane, i ofruan poste të larta zyrtare Mingës dhe dy djemëve të tij, të porsadiplomuar. Pirro Mingës, i ofruan edhe detyrën e kryetarit të Bashkisë së Vlorës. Por Minga dhe bijtë; Pirro e Mërkuri, refuzuan gjithë ofertat e pushtuesve.
…Për hakmarje ndaj këtij qëndrimi atdhetar, nazistët gjermanë i arrestuan djemtë e Mingës, i internuan në kampet e shfarosjes nga ku Pirroja nuk u kthye më, ndërsa Mërkuri mbeti viktimë e një gjoja aksidenti .
Kësisoj, mësuesi lufttëtar dhe patriot si ai, Jani Minga, e pagoi shtrenjtë qëndrimin përkushtues atdhetar jo vetëm me burgosjet dhe persekutimin e tij e të familjes gjatë gjithë jetës, por edhe me jetën e porsanisur të dy djemëve të tij.
Më 07 maj 1947, në një gjendje të vështirë shëndetësore dhe ekonomike, vdiq mësuesi, gojtari dhe luftëtari trim e atdhetar, Jani Minga.
Presidiumi i Kuvendit Popullor e ka vlerësuar me Urdhrin “Për veprimtari patriotike” dhe titullin e lartë “Mësues i Popullit”.
Një shkollë në qytetin e Vlorës mban bustin dhe emrin “Jani Minga”
***
Fjalimi i mësuesit Jani Minga, ditën kur hapi shkollën e parë shqipe në qytetin e Vlorës, më 25 korrik, 1908:
“…Sot po hapim shkollën, atë që do t’i sjellë dritë qytetit tonë. Po vijmë të predikojmë këtu atë për të cilën iu dogj shpirti flakë rilindasve tanë, atë për të cilën kanë ëndërruar breza të tërë të popullit tonë…Në këto çaste duket se po na buzëqesh Skënderbeu se ai e di që duke mësuar, do dimë ta përdorim më mirë shpatën për ta shporrur anadollakun…Duket sikur gëzohen apostujt e Stambollit që shkrinë jetën e tyre për shkronjat shqipe…Përveç osmanllinjëve dhe fqinjëve që na shikojnë me cmirë, armiku ynë është edhe analfabetizmi. Përpara pra, që ta shporrim këtë armik !” . (Libri J.Minga-nga Z. Braho, Tiranë 1972; fq.57)
***
Fjalimi i J.Mingës, para votuesve, në zgjedhjet elektorale,1923:
…Popull div!
Në zgjedhjet që po bëjmë, parti nuk kemi. Vetëm një parti kemi; atdheun dhe ty ! Ju të dy përbëni idealin e shtrenjtë dhe vetëm për ju do zbresim sot në fushë të zhvillimit kombëtar për të zgjedhur përfaqësuesit e tu në Kuvendin Kombëtar. Pasje s’kemi. Por kemi pasjen më të madhe të nderit dhe të ndjenjave kombëtare…” (Po aty)
Tiranë, gusht, 2022
Nder dhe respekt perhere ketij vigani shqiptar,qe i ka dhene kaq shume Shqiperise.
Ky shkrim me dha pamjen e plote dhe reale te ketij patrioti.