Reflektime retrospektive mbi 22 Qershor 1941

Nga Dr. Jorgji Kote

84 vjet më parë, Gjermania hitleriane sulmoi ish Bashkimin Sovjetik, duke ndezuar për të dytën here brenda më pak se 30 viteve urrat e zjarrit kudo në botë.  Në këtë përvjetor, shprehet mirënjohja dhe nderimet më të mëdha për popujt, udhëheqësitë politike/ushtarake të katër vendeve kryesore të koalicionit të madh anti-fashist që dhanë kontributin vendimtar në shpëtimin  enjerëzimit.

Dihet se kontributin më të madh e dhanë popujt sovjetikë dhe Ushtria e Kuqe nën drejtimin e Stalinit, Komandantit të saj Suprem dhe gjeneralit emblematik Zhukov që udhëhoqi betejat e famshme deri në Berlin. Ushtria e Kuqe asgjënsoi 4 milionë nga 5,5 milionë ushtarë nazistë të vrarë gjatë Luftës së II Botërore; Bashkimi Sovjetik  pagoi çmimin më të shtrenjtë me mbi 24 ushtarë dhe civilë të vrarë në luftime; veç miliona të plagosurve të tjerë dhe dëmeve materiale dhe financiare.

Homazhe dhe nderime të mëdha shkojnë për popujt amerikanë dhe britanikë, liderët e tyre historikë, Roosevelt dhe Çurçill, komandantët e shquar të ushtrive të tyre, Gjeneralit Eisenhower më vonë President i SHBA-ve, Feld Marshallit britanik B.L.Montgomery dhe për qindra mijra ushtarë dhe oficerë që u erdhën në ndihmë aleatëve të tyre bashkë me trupat franceze dhe kanadeze, ku shkëlqyen sidomos në betejën e famshme të Normandisë, ky “Stalingrad“ në brigjet franceze.

Nderim dhe respekt për popujt dhe ushtritë e 57 vendeve të tjera pjesëmarrëse në aleancën e madhe anti-fashiste botërore, të cilët përfaqësonin 80 për qind të popullsisë së botës; aty ishte dhe Shqipëria me Ushtrinë e saj Nacional – Çlirimtare dhe forca të tjera atdhetare që luftuan me armë kundër nazi-fashizmit.Heroizmi i treguar në atë luftë të përgjakshme është skalitur nëmijra poezi, këngë, filma, libra, shfaqje teatrale, muzeume,skulptura, etj.  

Përtej homazheve, si bir partizani, si diplomat dhe në Berlin, kam patur rastin të marr pjesë aktive në diskutime dhe veprimtari të ndryshme përkujtimore të Luftës së II Botërore dhe posaçërisht të agresionit hiterian të 22 Qershorit 1941, ku jam takuar dhe me familjarë luftëtarësh dhe heronjsh të shquar.  Në librin ” Berlini pamure” kam analizuar, ndër të tjera, ”psetë” dhe pasojat e atij agresioni e sidomos të disfatës naziste, të cilat me këtë rast po i përmbledh të përditësuara më poshtë.

Së pari, le ta theksojmë se ajo çka ndodhi në botë mbas vitit 1945 nuk e ngarkon me faj dhe përgjegjësi e as cënon meritat dhe heroizmin e rrallë të Ushtrisë së Kuqe, gjeneralëve dhe ushtarëvetë saj të pamposhtur. Populli, ushtarët, dhe komandantët sovjetikë dhanë gjithçka, jetën dhe rininë e tyre për të shpëtuar vendin dhe botën nga hordhitë e tërbuara naziste.  

E njëjta gjë mund të thuhet për heronjtë dhe dëshmorët tanë të Luftës Nacional – Çlirimtare, të cilët nuk ka fare përse të gjykohen dhe viktimizohen për pjesëmarrjen dhe heroizmin e tyre në luftë për shkak të asaj çka ndodhi më vonë në vendin tonë.Thjesht se ata luftuan, dhanë dhe jetën e tyre në lulen e rinisë për idealin e shpëtimit kombëtar nga pushtuesit, pa e ditur se çfarë do të gatuhej prapa shpinës së tyre në kuzhinat politike të asaj kohe.

Më tej, në këtë jubile të madh del më qartë në dritë roli regresiv i bashkëputorëve të nazifashizmit, të cilët nuk munguan, as në Ballkan dhe në vendin tonë. Këtu nuk qëndrojnë teorizimet dhe justifikimet me rrezikun e komunizmit,  si shkaqe dhe motive që i shtynë jo pak njerëz të bëheshin bashkëpunëtorë të nazizmit. Pavarësisht synimeve, objektivave dhe akteve politike të forcave komuniste mbas lufte dhe sistemit politik të krijuar, një ngjarje historike gjykohet drejt duke marrë në shqyrtim kohën dhe rrethanat konkrete, domosdoshmërinë që buronte nga imperativat e asaj kohe dhe kontributi i tyre në fitoren mbi nazi-fashizmin; për të tjerat kishte kohë për t’u gjykuar më vonë, siç dhe vazhdon të bëhet kudo.

Aspekti tjetër i rëndësishëm ka të bëjë me ndarjen e meritave të fitores historike dhe pa konsiderat​a ideologjike; në fakt, është konfirmuar me kohë dhe nga vetë drejtuesit më të lartë të shteteve të koalicionit anti-fashist. Në Konferencën e Teheranit në dhjetor 1943, Stalini kishte pranuar se “pa SHBA-të dhe mbështetjen e saj nuk do të ishte fituar ajo luftë“. Po ashtu, në takimin jubilar të 60 vjetorit të fitores mbi fashizmin më 9 Maj 2005, Presidenti Putin e tha shprehimisht se ” Ne nuk e kemi ndare fitoren si tonën apo si të atyre. Ne do të kujtojmë me nderim SHBA-të, Britaninë e Madhe dhe Francën për kontributin e tyre në këtë fitore”!

Momenti tjetër i diskutueshëm është legjitimimi dhe justifikimi i gabuar i agresionit hitlerian më 22 Qershor 1941 me frikën nga ekspansioni komunist sovjetik në Gjermani, siç shprehen disa studime dhe analiza të huaja.

Pa e injoruar ndikimin në Gjermani të Revolucionit të Madh të Tetorit 1917, një mori faktesh, të dhënash dhe studimesh autoritare vërtetojnë se kjo tezë është e pasaktë dhe e shtrembëruar, madje qëllimisht.

Së pari, në Gjermani lëvizja komuniste ka qenë e pranishme dhe përpara vitit 1917; kemi parasysh ideologun e tij, Karl Marks bashkë me figura të tjera të njohura si Karl Liebknecht dhe Roza Luksemburg, të cilët u ekzekutuan më 1919.

Ndërkohë, me të drejtë lind pyetja që mirë me Bashkimin Sovjetik, po me Poloninë, Britaninë e Madhe dhe me Francën, ç‘pati Hitleri? Pastaj, përse amerikanët dhe britanikët nuk bënë koalicion me Hitlerin kundër ish BS-së, kur ata ishin jo vetëmanti–komunistë por dhe demokratë ”24 karat”? Madje, Çurçillianti-komunist dhe demokrat liberal proverbial deklaronte se “jo me Stalinin, por dhe me djallin do të bënte pakt për ta shporrur Hitlerin, si rreziku më i madh për gjithë botën“!

Nga ana tjetër, pavarësisht rezervave dhe kundërshtimeve brenda BS-së ndaj lidershipit të Stalinit, egërsia dhe brutaliteti nazist ishte aq i madh sa sovjetikët në masë dhe të tjerët pas tyre parapëlqyen”të keqen më të vogël”. Mirëpo, siç thuhet ” e keqja më e madhe është ajo që nuk njihet” dhe kjo ishte padyshim nazizmi.  

Në fakt, sipas dhe shumë studimeve dhe fakteve të përditësuara, shkaku i parë themelor  i lindjes dhe nxitjes së agresionit nazist lidhet me gjendjen social – ekonomike gjermane.  Kështu, brenda 5 viteve atje u trefishua papunësia! Duke kulmuar në vitet 1929 – 1933 të Depresionit të Madh që pllakosi dhe Gjermaninë.

Në këtë situatë kaotike, më 9 Nëntor 1918, Karl Liebknechti shpalli Gjermaninë “ Republikë Socialiste”. Në një kundër reagim  publik, po atë ditë, personaliteti tjetër i madh social – demokrat Philipp Scheidemann e shpalli Gjermaninë nga dritaret e  Reichstagut “Republikë Demokratike Parlamentare”. Në këto situata të tensionuara, me përplasje dhe ballafaqime të shumta ushtarake në Berlin u vu në krye të lëvizjes progresive dhe shpëtimtare për kombin gjerman, social-demokrati i famshëm i Friedrich Ebert, i cili u zgjodh presidenti i parë gjerman, por ai vdiq shumë parakohe, duke e futur sërish vendin në udhëkryq.

Pikërisht në këtë situatë kishin filluar të dilnin në skenë nacional – socialistët me Adolf Hitlerin në krye, të mbështetur nga “ freicorpet” ose trupat besnikë të Mbretit që ishin përhapur tmerr dhe terror në gjithë Gjermaninë.

Shkaku i dytë madhor i jashtëm por me ndikime përcaktuese dhe brenda vendit ishte Traktati i Paqes i Versajës i vitit 1920 i cili, siç dihet,  imponoi sanksione tejet të ashpra ekonomike dhe ushtarake, të pamundura për t’u zbatuar nga Gjermania demokratike, mbasi ato çonin në rrënimin e saj të plotë. Këto sanksione dhe reparacionet e luftës së I-rë shërbyen si ” lëndë e parë lufte për rritjen e pandalshme të nazizmit, i cili u shfaq përpara publikut të pashpresë me premtimin e bujshëm për ta bërë Gjermaninë prapë ” të madhe dhe mbi të gjithë”.

Natyrisht këtu atë e ndihmoi dhe indiferenca e  SHBA-ve, Britanisë së Madhe dhe Francës, të cilat i ” mbajtën iso” pse të mos e themi kështu; maje, me shumë naivitet nuk i bojkotuan, por muarën pjesë në Lojrat Olimpike 1936 në Berlin, të cilat u kthyen në një ” fuqi të butë” sportive si makiazh, pasqyrë dhe vitrinëkozmetike e nazizmit gjerman, i cili mezi po priste të shfaqej me brutalitetin e tij.

Shkaku i tretë themelor lidhej me miratimin e Kushtetutës demokratike gjermane me 11 Gusht 1919 si baza e Republikës së Vaimarit ( 1919 – 1933). Disa difekte dhe paqartësi serioze ndikuan në dështimin e Vajmarit dhe në ngjitjen e Hitlerit.    

Ajo Kushtetutë e kthente vendin në Republikë gjysëm Presidenciale, ku Presidentit i jepeshin pothuajse të gjitha atributet e Monarkut; kjo u shfrytëzua nga Hitleri për të kapur kompetencat presidenciale mbas vdekjes së Hindenburgut.

Difekt edhe më i madh  ishte një ligj i cili mund t’i kundërvihej  Kushtetutës, kur kalonte  me 2/3 e votave në Parlament! Edhe kjo klauzole u përdor mjaft nga rregjimi hitlerian për ta “zhveshur Republikën” nga çdo element demokratik.

Ndërkohë, falë dispozitës së ” Mosbesimit”, Kushtetuta specifikonte se Kancelari Federal mund të hiqej me shumicë të thjeshte votash nga Parlamenti. Por, kjo e nxiti Hitlerin që  të provokonte zgjedhje të parakohshme duke shfrytëzuar kompetencat e deleguara presidenciale, të shoqëruara me tubime histerike, me presione radikale që të ngjitej në pushtet duke siguruar shumicën parlamentare.

Faktori i katërt me ndikimin e vet të madh në ”shkeljen me të dy këmbët ” të Kushtetutës  ishte  mungesa e traditës dhe dëshirës për demokraci në Gjermani. Sipas shumë analistëve dhe historianëve,gjermanët  vlerësonin më tepër bindjen e verbër, pasivitetin, prepotencën, arrogancën dhe “ Deutsch Kulturën”. Siç pohon Erich Fromm, “ shumica e gjermanëve kishin ndërtuar një terren të tillë, ku fara e hedhur nga Hitleri mundi pa vështirësi të mbillej dhe lulëzonte”. Ndaj dhe Republika e Vajmarit konsiderohet  “ demokraci pa demokratë”

Kësisoj, Hitleri  veproi më me lehtësi, duke përhapur idenë se  qytetaria, kultura, e sidomos demokracia liberale nuk ishin vlera të qenësishme për Gjermaninë.  

Për këto arsye, përvoja e hidhur e dështimit të Vajmarit dhe instalimi i nazizmit në pushtet u mbajtën parasysh në hartimin  e Ligjit Bazë Kushtetues gjerman në vitin 1949 dhe më tej. Në 146 nenet e tij përfshihen 19 të drejta dhe liri themelore të cilat janë të paprekshme dhe të pacënueshme në çdo rrethanë dhe situatë!

Shkaku i fundit por jo më pak i rëndësishëm madhor i përshkallëzimit agresiv të  nazizmit  ishte politika dhe diplomacia e gabuar ”qetësuese ose zbutëse“ që ndoqën politikanët e lartë britanikë dhe francezë ndaj Gjermanisë naziste në fund viteve 30.  Kjo arriti kulmin me Paktin e Munihut në shtator 1938, kur në vend ”t’i vinin kufirin te thana” Hitlerit, Kryeministri britanik Chamberlain dhe ai francez, Daladier menduan me naivitet se duke i falur Hitlerit sudetet çeke, atij do t’i shuhej etja aneksioniste. Kjo rezultoi bllof, se Hitleri vijoi me  pushtimin e  Polonisë, Çekisë, bombardimet ndaj Londrës  dhe sulmin ndaj BS-së më 22 Qershor 1941.

Me këtë rast, ka shumë rëndësi të bëhet dallimi i qartë midis gjemanëve dhe nazistëve, sepse një numër i madh gjermanësh, qoftë dhe në heshtje në kushtet e survejimit nga SS dhe Gestapoishin kundër nazizmit, edhe pse  anti-komunistë.

Shembulli më i ndritur  i rezistencës anti-hitleriane ishte atentati i dështuar i Kolonel Claus von Stauffenberg më 20 Korrik 1944 nështabin e Hitlerit kundër këtij të fundit. Për më tepër, pjesë e atij atentati të bujshëm ishin mbi 5000  oficerë të lartë, 22 gjeneralëdhe feldmarshallë. Fillimisht simpatizant i Hitlerit, 37 vjeçari Stauffenberg vinte nga familje besnike katolike dhe anti-komunistë të vendosur. Mirëpo shumë shpejt ai u indinjua me shumë akte dhe veprime të Hitlerit, sidomos nga prishja e Paktitme Kishën katolike dhe planet për shfarosjen e hebrejve, duke arritur kulmin kur Hitleri nuk lejoi tërheqjen e trupave nga Stalingradi. Stauffenberg kishte deklaruar se ” e analizova vehten para Zotit dhe ndërgjegjes dhe vendosa ta bëja atentatin, se Hitleri përfaqëson djallin vetë. E di se po ta kryej këtë atentat do mëquajnë tradhëtar të Atdheut, por, po nuk e bëra do jem tradhtar i ndërgjegjes time”.

Me dy gishtërinj të prerë në dorën e djathtë dhe një sy të humbur në një beteje në Prill 1944 Stauffenberg qëlloi i pafat për shkak të disa ndryshimeve në orar, në vendin ku vendosi bombën dhe lëvizjeve të Hitlerit, i cili u plagos pa rrezik për jetën. Kujtimi dhe vepra e Stauffenberg dhe shokëve nderohet me ceremoni solemne çdo vit, aty në ” Bendler Platz” ku u ekzekutua natën e 20 korrikut 1944 dhe kudo në Gjermani; emrin e tij dhe të shokëve e mbajnë rrugë, shkolla, etj.

Së fundi, bashkëpunimi i Stalinit, Çurçillit dhe Rooseveltit/Trumanit gjatë dhe pas Luftës së II Botërore, pavarësisht nga dallimet e papajtueshme ideologjike, mbeten  shembull referues që tregon se si dhe problemet më shqetësuese mund të trajtohen dhe zgjidhen  mes krerëve të superfuqive me bisedime, konsultime, ama me lëshime dhe kompromiset e rastit,ku të gjithë të jenë ose të paktën të mendojnë se janë fitues ( win –win) Sidomos sot ndryshe nga atëhere janë aktivë  OKB-ja, OSBE-ja, KiE-ja, BE-ja, NATO dhe grupime rajonale të sigurisë, stabilitetit dhe paqebërjes.

Kjo tingëllon dhe më shumë aktuale sot, kur bota po kalon aq shumë kriza dhe konflikte të dhunshme, të cilat mund tëshmangen  në mënyrë paqësore, me bisedime e jo ultimatume ”merre ose lere“ dhe duke iu referuar të drejtës ndërkombëtare dhe institucioneve të ngritura pas vitit 1945; por jo me agresione ushtarake të pajustifkuara  ndaj një vendi sovran si Ukraina, siç po vepron Rusia nga 24 Shkurti 2022, edhe pse për ironi të fatit ajo është anëtare e KS të OKB-së.